Biblia, wiara i moralność

Harmonijne połączenie trzech postulatów odnowy teologii moralnej po Soborze Watykańskim II okazało się zadaniem trudnym. Braki metodologiczne posoborowych ujęć teologii moralnej pojawiały się na skutek nie tyle przeakcentowania jednego z trzech wymienionych elementów, co niedostatecznego wyakcentowania pozostałych. Niedowartościowanie chrystologicznego i eklezjalnego wymiaru moralności chrześcijańskiej owocowało autonomią moralności. ²³ Nadzieja na dialog z etyka świecką nie wydała spodziewanych owoców, ponieważ wraz z rozwojem postmodernizmu, sama etyka straciła wiarę w moc powszechnego przekonywania. Kontestacja roli Urzędu Nauczycielskiego Kościoła w sprawach moralnych owocowała odrzuceniem przez wielu katolików encykliki Pawła VI, Humanae vitae (1968) czy też rozwojem teologii wyzwolenia w Ameryce Łacińskiej²⁴

Integralne połączenie aspektów: chrystologicznego, personalistycznego i eklezjalnego pozwala nam zaproponować następującą definicję teologii moralnej: TEOLOGIA MORALNA JEST NAUKĄ TEOLOGICZNĄ, KTÓRA ANALIZUJE, OCENIA I WYJAŚNIA POSTĘPOWANIE CZŁOWIEKA, ZNAJDUJĄCEGO W BOGU OJCU ŹRÓDŁO ŻYCIA, W JEZUSIE CHRYSTUSIE DROGĘ DO CELU I W DUCHU ŚWIĘTYM INSPIRACJĘ DO MIŁOŚCI. TEOLOGIA MORALNA KORZYSTA Z WIARY I ROZUMU W WYJAŚNIANIU BIOLOGICZNYCH, PSYCHICZNYCH I DUCHOWYCH UWARUNKOWAŃ CHRZEŚCIJANINA ŻYJĄCEGO WE WSPÓLNOCIE KOŚCIOŁA.

2. Rola wiary w teologii moralnej

Określenie teologii moralnej jako nauki teologicznej jest wypełnieniem postulatu odnowy posoborowej i gwarancją tożsamości chrześcijańskiej tej nauki. Uchwycenie istoty moralnej życia chrześcijańskiego dokonuje się w intelektualnym i praktycznym kontakcie z Bogiem, który w Jezusie Chrystusie objawił się człowiekowi.

Realnym wyrazem kontaktu z Bogiem jest akt wiary, w którym zaufanie do Boga wpływa na postawę moralną chrześcijanina. Proces wierzenia, pobudzający człowieka do czynu, poddaje się refleksji rozumowej. W ten sposób wiara szuka zrozumienia, które chce objąć fakt samego wierzenia, jego treści oraz wpływ wiary na intencje, cele i okoliczności postępowania ludzkiego. W tym sensie wierzący analizuje moralną treść wiary, problematyzuje własne wątpliwości oraz szuka sposobów obrony wartości związanych z wiarą. Taka refleksja nie pozostaje ani sprawą wewnętrzną, ani indywidualną. Od początków Kościoła wierzący wymieniali się swoimi przemyśleniami na temat wiary, wspierali w wyjaśnianiu wątpliwości, udoskonalali metody uprawiania refleksji. W ten sposób powstała teologia, czyli nauka o Bogu (Theos – Bóg; logos - wiedza, nauka ).

Rozwój krytycznej refleksji teologicznej spowodował, że w obrębie teologii powstało wiele dyscyplin, zajmujących się historycznymi i systematycznymi aspektami przekazu Objawienia. Teologia moralna, która analizuje i ocenia postępowanie człowieka, znajdującego w naśladowaniu Chrystusa wypełnienie swego celu, korzysta w pierwszym rzędzie z nauk biblijnych. Ich celem jest odczytanie, zrozumienie i wyjaśnienie sensu Objawienia Bożego w Chrystusie. Dla teologia moralisty jest niezwykle ważne, aby egzegeza, hermeneutyka i teologia biblijna pomogły wyjaśnić treść „moralności objawionej”.²⁵ Nauki biblijne pomagają zrozumieć kontekst historyczny, kulturowy, społeczny i religijny przekazu moralnego. Dzięki pracom biblistów, teolog moralista wsłuchuje się w czysty głos przekazu wiary, który ma początek w Piśmie Świętym. Uczy się wiązać słowa z wydarzeniem zbawczym tak jak to nastąpiło w Piśmie Świętym. Dzieła zbawcze Boga poświadczają słowa zawarte w Piśmie Świętym, a słowa rozjaśniają tajemnice zbawienia przekazane w Biblii. ²⁶

Ma to szczególne znaczenie dla oceny postępowania człowieka. Teologia moralna bada więc czyn ludzki jako czyn osoby, która wierzy w Boga Ojca, Syna i Ducha Świętego. W perspektywie teologiczno - moralnej spotykają się dwa ujęcia: etyczne i teologiczne. Traktując perspektywę etyczną jako przedrozumienie dla teologii moralnej, trzeba potraktować etyczne poszukiwanie człowieka jako pytanie stawiane Bogu. Taką drogą prowadzi nas Jan Paweł II, analizując rozmowę Jezusa z bogatym młodzieńcem, zapisaną w 19 rozdziale Ewangelii św. Mateusza.