Biblia, wiara i moralność

W takim ujęciu modyfikujemy nieznacznie stanowisko T. Ślipki, który po dogłębnej analizie wielu metodologicznych ujęć etyki, sprowadza fenomen moralności do trzech faktów pierwotnych: dążenia do celu, przeżycia wartości oraz przeżycia imperatywu. Ślipko podkreśla, że jakkolwiek te pola pozostają ze sobą w nierozerwalnym związku, to równocześnie stanowią heterogenne części doświadczenia. Wypływają bowiem z odmiennych źródeł i domagają się odmiennych wyjaśnień.³⁴ To przesądza – naszym zdaniem – o różnorodności etyk. To też powinno dać do myślenia teologii moralnej, która dzięki inspiracji Objawieniu Bożego powinna uwzględnić całe bogactwo doświadczenia moralnego człowieka.

Etyka jako nauka starała się zmierzyć z tak rozumianym doświadczeniem moralnym człowieka. W historii tej dyscypliny, przynajmniej w klasycznym jej rozumieniu, teorie etyczne analizowały podstawowe dążenie człowieka do celu (teleologizm) i szczęścia (eudajmonizm); analizowały dobra moralne, które broniły ludzkiej godności w konkretnych warunkach życia (aksjologia); zastanawiały się nad powinnościami człowieka, które był winien innym ludziom i Bogu (deontologizm).

Biblijny ethos, a więc zespół konkretnych zachowań, czy to postulowanych jako zgodnych z wolą Boga, czy to zakazujących pewnych zachowań, jako przeciwnych woli Boga, uwzględnia również trzy podstawowe doświadczenia: (1) odniesienie człowieka do mocy stwórczej Boga, z czego zrodzi się powołanie człowieka; (2) pojawienie się Boga na ludzkiej drodze życia, co owocuje przymierzem zarówno w Starym, jak i Nowym Testamencie; (3) przebaczenie jako pomoc w radzeniu sobie z grzechem i poczuciem winy.³⁵

Powołania nie można przeciwstawiać poszukiwaniu celu i szczęścia przez człowieka; przymierza - przeżywaniu wartości; natomiast spełnienie powinności moralnej nie jest możliwe bez likwidacji poczucia winy i stanu grzechu. Sposób opisu trzech podstawowych doświadczeń moralnych człowieka zależy od języka poszczególnych systemów etycznych. Biblia jako Księga Życia nie korzysta z języka systemu, ale ujmuje doświadczenie moralne w języku narracji historycznej, języku symbolu, mądrości mędrców, poezji psalmów i wezwań proroków.

Pierwsze doświadczenie moralne - doświadczenie poszukiwania sensu życia znajduje odpowiedź w biblijnym cyklu narracyjnym o początkach świata i człowieka. Ponieważ człowiek został stworzony na „obraz Boży”, staje się wikariuszem Boga. Jako taki modli się o opiekę Stwórcy, ponieważ wie, że pomoc dla niego jest „w imieniu Pana, który stworzył niebo i ziemię” (Ps 124, 8). Zdumiony własną wielkością, Psalmista pyta Boga: „Czym jest człowiek, że o nim pamiętasz i syn człowieczy, że troszczysz się o niego?” (Ps 8, 5).

Zdumienie rodzi się z powodu królewskich atrybutów człowieka: chwały i czci: „Uczyniłeś go niewiele mniejszym od aniołów, chwałą i czcią go uwieńczyłeś. Obdarzyłeś go władzą nad dziełami rąk swoich, złożyłeś to wszystko pod Jego stopy” (Ps 8, 6 – 7).³⁶ Nie wyklucza to jednocześnie doświadczenia tajemnicy, niepewności i zagrożenia losu ludzkiego, co staje się powodem lamentacji w niektórych psalmach. Niepewność, zdumienie, lamentacje i ufność są podstawowymi elementami doświadczenia człowieka, który szuka oparcia w Bogu. Uświadamiana coraz bardziej stwórcza moc Boga, każe szukać śladów Boga i wsłuchiwać się w Jego powołanie.

Drugie podstawowe doświadczenie człowieka - podążanie na drodze życia zgodnie z wartościami, w języku Biblii zostało opisane jako wyzwolenie Ludu Wybranego z niewoli egipskiej. Bóg towarzyszy Ludowi w wędrówce poprzez pustynię, uwalnia z ucisku i śmierci, pokazuje drogę, gromadzi lud wokół swojego planu. Istotą tego planu, zabezpieczeniem przed zejściem na manowce, jest Dekalog; zapis wartości moralnych, które Papieska Komisja Biblijna podaje w następującej kolejności: Absolut, cześć religijna, czas, rodzina, życie, stałość męża i żony, wolność, reputacja, poszanowanie osób.³⁷ Prorocy będą nieustannie sprawdzali, czy Izrael idzie „drogą” wyznaczoną przez Jahwe.