WIELKI PIĄTEK

Dzięki uprzejmości Oficyny Wydawniczej „Vocatio” i Księgarni św. Wojciecha (www.mojeksiazki.pl), które wyraziły zgodę na publikację fragmentów wydawanych przez nie pozycji, przedstawiamy czytelnikom cykl: „Zrozumieć Słowo”. Będziemy starali się ukazywać w nim fragmenty Pisma Świętego przewidziane w Liturgii w kontekście historycznym, kulturowym i teologicznym.
Mamy nadzieję, że pomoże to czytelnikom w pełniejszym przeżywaniu spotkania z Chrystusem podczas Eucharystii oraz w coraz lepszym odczytywaniu skierowanego do nas Słowa Bożego i wprowadzaniu go w życie. Zapraszamy do lektury i refleksji.

ŚWIĘTE TRIDUUM PASCHALNE

WIELKI PIĄTEK MĘKI PAŃSKIEJ
 

 PIERWSZE CZYTANIE
Przebity za nasze grzechy

Czytanie z Księgi proroka Izajasza

Oto się powiedzie mojemu słudze, wybije się, wywyższy i wyrośnie bardzo. Jak wielu osłupiało na jego widok, tak nieludzko został oszpecony jego wygląd i postać jego była niepodobna do ludzi, tak mnogie narody się zdumieją, królowie zamkną przed nim usta, bo ujrzą coś, czego im nigdy nie opowiadano, i pojmą coś niesłychanego. Któż uwierzy temu, cośmy słyszeli? na kim się ramię Pana objawiło?
On wyrósł przed nami jak młode drzewo i jakby korzeń z wyschniętej ziemi. Nie miał on wdzięku ani też blasku, aby na niego popatrzeć, ani wyglądu, by się nam podobał. Wzgardzony i odepchnięty przez ludzi, mąż boleści, oswojony z cierpieniem, jak ktoś, przed kim się twarze zakrywa, wzgardzony tak, iż mieliśmy go za nic.
Lecz on się obarczył naszym cierpieniem, on dźwigał nasze boleści, a myśmy go uznali za skazańca, chłostanego przez Boga i zdeptanego. Lecz on był przebity za nasze grzechy, zdruzgotany za nasze winy. Spadła nań chłosta zbawienna dla nas, a w jego ranach jest nasze zdrowie.
Wszyscyśmy pobłądzili jak owce, każdy z nas obrócił się ku własnej drodze; a Pan zwalił na niego winy nas wszystkich. Dręczono go, lecz sam się dał gnębić, nawet nie otworzył ust swoich. Jak baranek na rzeź prowadzony, jak owca niema wobec strzygących ją, tak on nie otworzył ust swoich.
Po udręce i sądzie został usunięty; a kto się przejmuje jego losem? Tak! Zgładzono go z krainy żyjących; za grzechy mego ludu został zbity na śmierć. Grób mu wyznaczono między bezbożnymi i w śmierci swej był na równi z bogaczem, chociaż nikomu nie wyrządził krzywdy i w jego ustach kłamstwo nie postało.
Spodobało się Panu zmiażdżyć go cierpieniem. Jeśli wyda swe życie na ofiarę za grzechy, ujrzy potomstwo, dni swe przedłuży, a wola Pana spełni się przez niego. Po udrękach swej duszy ujrzy światło i nim się nasyci. Zacny mój sługa usprawiedliwi wielu, ich nieprawości on sam dźwigać będzie.
Dlatego w nagrodę przydzielę mu tłumy i posiądzie możnych jako zdobycz, za to, że siebie na śmierć ofiarował i policzony został pomiędzy przestępców. A on poniósł grzechy wielu i oręduje za przestępcami.

Iz 52,13-53,12

52,13-15. W pierwszych strofach Bóg oznajmia zwycięstwo i triumf sługi.

13. ”Oto się powiedzie”: Hebrajskie słowo zawiera w sobie „mądrość” lub „zrozumienie” tak, jakby zwycięstwo sługi było rezultatem posłuszeństwa okazanego mądremu Bożemu planowi zbawienia (por. użyte w Wulgacie słowo ,;inteligentny"; Dn 12,3; Iz 50,4)

14. ”wielu”: To kluczowe słowo (Iz 52,11c.12a.14.15; 53,12) nie jest przeciwieństwem słowa "wszyscy", lecz oznacza „tak wielu, że nie można ich policzyć”, jak piasek morski na brzegu (Joz 11,4).

”osłupiało”: Słowa tego często używa się w kontekście wielkiej, niosącej spustoszenie straty (Rdz 47,19; Lm 2,15; Iz 49,8.19); tutaj, podobnie jak w Ps 46,9, pojawia się moment zamarcia w milczeniu.

”na Jego widok”: W tekście masoreckim; w LXX i w 1QIsa^a jest "na Twój widok" tak, jakby Jahwe na zwrócił się w stronę milczącego sługi, później zaś ponownie nawiązał do słów, które wypowiedział pod jego adresem. W 1QIsa^a znajduje się ciekawa odmiana tekstu 14c: "tak namaściłem[jego oblicze], że stał się ponad wszystkich innych

15. ”się zdumieją”: Tak jest w większości przekładów; słowo nāzâ znaczy jednak „pokropić” lub dokonać rytualnego obmycia ofiary. Taka liturgiczna aluzja w kontekście nie mającym rytualnego charakteru jest typowa dla Deutero-Izajasza (Por. Iz 44,28).

53,1-3. Ledwie dostrzegamy nagłą zmianę osoby narratora z Jahwe na Deutero-Izajasza lub jego uczniów. Chociaż tekst Iz 52,13 zaprzecza, że cokolwiek zostało usłyszane, Iz 53,1 zadaje paradoksalne pytanie: "Któż uwierzy temu, cośmy usłyszeli? Skuteczna interwencja „ramienia Pańskiego” nie obejmowała interwencji wojskowej

2. Słowa te oznaczają ogólnie zwycięstwo Jahwe wypływające z ukrytego korzenia czy delikatnego pędu (por Iz l1,1;Jr 23,5).

3. Sługa został odrzucony przez własny naród. Rozumienie sługi jako postaci zbiorowej, oznaczającej "Izraela" (49,3), pozostaje nadal aktualne, nabiera jednak gorzkiego sensu osamotnienia. Postać sługi ponownie nawiązuje do wizerunku prześladowanego Jeremiasza (Jr 15,17) i Hioba (Hi 19,13-19).

wzgardzony:: Hebrajskie słowo hādēl może znaczyć" tłusty" lub "gruby", w obecnym kontekście "tępy" i "głupi"

”przed kim się twarze zakrywa”: Jak przed trędowatym wyrzutkiem (por. Kpł 13,45-46).

4-6. Niektórzy Izraelici, pozyskani przez sługę, pokutują za to, iż go prześladowali. Deutero-Izajasz powiada, że sługa nosił na sobie ludzkie boleści, a nawet stał się dla nich ofiarą za grzechy. Niewinny sługa jest zastępczą ofiarą dla Boga w zamian za grzesznych Izraelitów, bardziej niż rytualne zabicie zwierzęcia automatycznie, które miało zjednywać łaskę dla składającego ofiarę i odnowić jego związek z Bogiem. Kpł 5,5-10 wyraźnie wskazuje na wstępne wymaganie wyznania winy i zwrotu zabranego mienia wraz z dwudziestoprocentowym zadośćuczynieniem, mające poprzedzać czynności rytualne w świątyni. Czynność rytualna stanowiła uzewnętrznienie duchowej postawy składającego ofiarę; przez owo uzewnętrznienie czciciel zaczynał ponownie uczestniczyć w pełnym życiu wspólnoty. Dlatego sługa nie zwalnia nikogo z obowiązku nawrócenia, lecz budzi w ludziach ducha własnego smutku i nadziei.

5. przebity: Mocne słowo; w Iz 43,28 zostało przetłumaczone jako "sponiewierany", "wydany na zniewagi".

”winy”: Bunt wobec osobistych zamiarów Bożych.

”chłosta”: Kara odwołująca się do dyscyplinującej lub wychowawczej siły bólu. Bóg naucza o potrzebie nawrócenia za pomocą nieszczęść spowodowanych przez grzech; por. Jr 2,19.30; Ez 5,15; Iz 3,2.7.

6. ”Wszyscyśmy pobłądzili jak owce (…) ku własnej drodze”: Por: Iz 40,3.11; Jr 50,6; Ez 34,5.

”zwalił na Niego”: Termin techniczny, szczególnie w starożytnych greckich tłumaczeniach (paradidōmi), używany w chrześcijańskiej kerygmie na oznaczenie wydania przez Boga własnego Syna na śmierć. (Mt 17,22; J 8,30.35; Dz 3,13; 1 Kor 11,23).
7-9. Najbardziej niezwykłe jest milczenie sługi, bowiem ludzie dotknięci nieszczęściem zazwyczaj głośno krzyczą.

”Dręczono Go”: Wj 3,7 używa tego samego słowa na określenie uciskania Izraelitów przez Egipcjan.

8. Prawdziwy ”crux interpretum”: - tekst różnie poprawiany i tłumaczony. Po schwytaniu, przesłuchaniu i osądzeniu Sługa zostaje zabrany - pogrąża się w stanie psychicznej samotności graniczącej z rozpaczą.

”losem”: Hebrajskie słowo oznacza "stan" lub "zmianę kolei losów". H. Cazelles rozumie przez nie niedostępne i tajemnicze "miejsce" lub "stan". Czy fragment ten oznacza, że sługa został zabity, czy też przynajmniej zmarł śmiercią naturalną? Niekoniecznie, bowiem podobny język został użyty w Ps 31,23; 89,49; Lm 3,54; Jr 11,18-20, chociaż nie ma tam mowy o śmierci.
W tekście masoreckim "mego ludu", co wzmacnia więź łączącą sługę z całym Izraelem. Chociaż niewinny, sługa cierpi razem z grzesznym ludem, dając mu przykład heroicznej dobroci.

10-11a. Zwycięstwo zostało ogłoszone, chociaż sługa nie doświadczy go w ciągu swojego życia. Tekst wersetów jest skażony; w. 10 jest czasami w ogóle odrzucany.

”spodobało się”: Jedno z kluczowych słów Deutero-Izajasza (Iz 44,28; 46,10; 48,14). W NT oznacza Boże zamiary spełnione w Jezusie (Mt 26,42; J 4,34)

”ofiarę za grzechy”: Deutero-Izajasz wychodzi poza starożytne pojmowanie liturgicznej ofiary za grzechy popełnione nieumyślnie (Kpł 4-5), wprowadzając ofiarę za grzechy umyślne. Chociaż Deutero-Izajasz przenosi język rytualny do świeckiej sfery życia, fragmenty takie jak ten podkreślają głęboką świadomość grzechu w Izraelu w okresie wygnania, wywierającą wpływ na sferę kultu. Od czasu niewoli babilońskiej często pojawiają się wzmianki o liturgiach pokutnych (Za 7-8; Księga Joela). Użyte w LXX słowo lytron, "okup", pojawia się w Mk 10,45.

11b-12. Bóg ponownie zabiera głos w zakończeniu.

”Po udrękach swej duszy”: Hebr. "przez swoją wiedzę", tj. przez pełne doświadczalne zjednoczenie się z cierpiącym, grzesznym ludem.

”usprawiedliwi wielu”: Obdarzy ich własną dobrocią, wypełniając w ten sposób wszystkie Boże obietnice (por. Iz 40,14). Chociaż niewinność odróżnia Sługę od reszty Izraela, zawsze łączy się z nim ponownie w zbiorowym obrazie.

Katolicki Komentarz Biblijny
prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

52,14. Zmaltretowany król. Podczas babilońskiego święta Akitu (Nowy Rok) król miał "ująć rękę Bela" (Marduka) i ogłosić swoją niewinność, podając się za sprawiedliwego monarchę. Piątego dnia trwającego jedenaście dni święta prowadzono króla przed najwyższego kapłana, który pozbawiał go królewskich insygniów (buławy i berła) i uderzał w policzek. Później targał władcę za uszy i zmuszał, by padł na ziemię przed Mardukiem.

53,4-10. Obrzędy zastąpienia na Bliskim Wschodzie. W Asyrii, gdy pojawiał się zły omen (zwykle zaćmienie słońca) ostrzegający przed okolicznościami niepomyślnymi dla króla, wykonywano czasami rytuał zastąpienia władcy. Dowody stosowania tego obrzędu pochodzą głównie z okresu panowania Assarhaddona na początku VII w. przed Chr., był on jednak praktykowany od tysięcy lat. U jego podstaw kryła się zasada, że zło można przenieść z jednego człowieka na drugiego. Kiedy pojawiało się niebezpieczeństwo, król zastępowany był przez swój substytut - to jego dosięgał zły los. Czasami rolę królewskiego zastępcy odgrywał człowiek pozbawiony znaczenia, niekiedy nawet fizycznie lub umysłowo upośledzony. Wynoszono go do najwyższej godności na okres nawet stu dni, chociaż zwykle ten okres był krótszy. W tym czasie prawdziwy władca przebywał we względnym odosobnieniu (jakby na wygnaniu) i uczestniczył w licznych rytuałach oczyszczenia, zaś zastępca zasiadał na tronie niczym król. Ukazywano go jako pasterza (był to tytuł powszechnie stosowany do królów Mezopotamii), lecz przypominał raczej owcę prowadzoną na rzeź. Pod koniec tego okresu królewski zastępca był uśmiercany, by wykonać wyraźny zamysł bogów. Omeny miały potwierdzać, że jego zabicie było wolą bóstw. W jednym ze starożytnych tekstów napisano, że umierał, by ocalić króla i księcia następcę tronu. Wówczas wyprawiano mu wielki państwowy pogrzeb i wykonywano egzorcyzmy (obejmujące obmycie i pokropienie), by unieważnić działanie złych omenów i wydłużyć dni faktycznego króla.

53,4. Leczenie chorób. Ugarycki mit o zmaganiach Baala i Mota zawiera opowieść o Rapiuma (wybawicielach lub uzdrowicielach) prowadzonych przez Baala, którzy wzbudzali ludzi z martwych. Ci otaczani czcią przodkowie mieli podejmować interwencje w imieniu żyjących. Leczyli śmiertelne choroby, pomagali w problemach z niepłodnością i chronili ludzi przed złem społecznym.

53,7. Jak owca niema wobec strzygących ją. Starożytne teksty często opisują owcę, która w milczeniu poddaje się strzyżeniu. Strzyżenie owiec odbywało się raz w roku, na wiosnę. Używano w tym celu specjalnych nożyc wynalezionych ok. 1000 przed Chr. Jeden człowiek potrafił ostrzyc 20-30 owiec w ciągu dnia.

53,10. Ofiara za grzechy. Ofiara zadośćuczynienia była tradycyjnie nazywana ofiarą za grzechy. Chociaż hebrajski termin, który został tutaj użyty, jest słusznie tłumaczony jako "wina", pełnił on bardziej techniczną funkcję w ramach systemu ofiarnego. Ten rodzaj ofiary miał zaradzić szczególnego rodzaju przestępstwom - wiarołomstwu lub świętokradztwu. Przez wiarołomstwo należy rozumieć zerwanie przymierza, zaś świętokradztwo oznaczało zbezczeszczenie świętego miejsca lub przedmiotu. Zob. komentarz do Kpł 5,14-16. W tym kontekście przyczyną złożenia ofiary za grzechy było najprawdopodobniej naruszenie przymierza przez Izraela.

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,
Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.