Pedagogia Boża na przykładzie wybranych wydarzeń z dziejów narodu Izraelskiego.

Bóg Wychowawcą swojego ludu

Jak powiedzieliśmy wyżej, Bóg powołując człowieka do istnienia obdarza go niezwykłą godnością, którą niezmiennie szanuje, i która jest podstawą Jego działań pedagogicznych wobec Narodu Wybranego. Bóg zatem jawi się jako wychowawca swojego ludu^[20]. Stąd też jest zrozumiałe, że mówiąc o Jahwe jako wychowawcy Izraelitów, trzeba pokrótce scharakteryzować Bożego wychowanka, czyli lud Izraela.
Dwunasty rozdział Księgi Rodzaju otwiera historyczne dzieje Narodu Izraelskiego. Lud ten wierzył w Boga i na podstawie tego, czego doświadczył ze swoim Panem, kształtował swoje świadectwo o wychowawczym działaniu Boga. Izraelici szli przez historię w łączności i w sporze z Jahwe, uczyli się tak jak On oceniać i wartościować wszystko, co się działo i co istniało. Lud pozostawał zawsze w relacji do Boga. Jego problemy były niemożliwe do rozwiązania bez Niego. Sam Jahwe-Wychowawca występował przy tym wyraźniej w swej wielkości i w swej bliskości. Pozostawał jednak Bogiem ukrytym, którego nigdy nie można było przejrzeć i pojąć^[21].
Wydarzeniem fundamentalnym w dziejach Izraela było według Biblii powołanie Abrahama przez Boga. Potomstwo Abrahamowe będzie dziedziczyć zbawcze obietnice aż do chwili definitywnego wyzwolenia spod jarzma grzechu. Wraz z patriarchami dzieje narodu Bożego wyznaczają jego okres historyczny, znaczony przejawami Bożej opieki. Ta Boża opieka manifestuje się w dziejach Abrahama i jego potomków, w ich wędrówce, pobycie w Egipcie, w działalności Mojżesza i długiej drodze do Ziemi Obiecanej^[22]. Kluczowym wydarzeniem, w ramach którego Bóg ustanowił szczególny status Izraela, było jego wybranie. Przez „wybranie" należy rozumieć wszystko, co stanowi o szczególnym stosunku ludu do jego Boga^[23].
Skoro Izrael cieszy się szczególnym statusem wybranego, nie może on czynić tego wszystkiego, co czynią inne ludy, i musi żyć inaczej niż one. Ukazując fakt wybrania podkreśla się nade wszystko jego cel: Izrael powinien iść za wskazaniem swojego Boga. Jest to zadanie, do którego został wybrany. Lud Starego Przymierza należy do Boga niczym własność, którą On rozporządza osobiście, a nie tylko jako Pan całego świata. Należy do Boga w sposób szczególny i bezpośredni, jednakże nie na podstawie swojej wielkości i prestiżu wśród innych ludów, lecz z powodu łaskawości i miłości Bożej^[24]. Można powiedzieć, że lud ten jest spokrewniony z Jahwe, stanowi niejako Jego rodzinę. Izraelici zawsze mieli świadomość szczególnego stosunku do Boga. Rozumieli, że był on inny i ściślejszy aniżeli stosunek pozostałych ludów do Stwórcy^[25].
Objawiając swoje własne imię- Jahwe - Bóg nie tyle odsłania swoją metafizyczną istotę, ile ukazuje się jako osoba pozostająca w najściślejszej dobrowolnej relacji ze swoim ludem. To przymierze, które Bóg z własnej inicjatywy zawiera ze swoim ludem, jest kluczowym wydarzeniem w Bożej pedagogii. Bowiem poprzez przymierze Jahwe wszedł z Izraelem w bezpośrednią, międzyosobową więź, związał go z sobą, pozostawiając do jego dyspozycji wszystkie ustanowione przez siebie środki zbawienia. Wspomniane przymierze pozwoliło ludowi urzeczywistnić jedność i wspólnotę z Bogiem wyrażoną najpełniej w formule przymierza: „Ja będę ich Bogiem, a oni będą mi ludem" (por. Pwt 29, 11-12)^[26].
Bóg - Wychowawca zawierając przymierze ze swym ludem deklaruje, że pragnie być jego Bogiem, a lud oświadcza, że chce być Jego ludem. Przez przestrzeganie przykazań, co przyrzeka Izrael, Bóg wiąże lud ze sobą i sprawia, że staje się on dla Niego chwałą, sławą, chlubą. Ważną w kwestii pedagogii Bożej jest uwaga J. Schreinera, który pisząc o przymierzu zaznacza: „obustronne oświadczenia nie oznaczaj ą zatem partnerstwa osób równorzęd-nych, w ramach którego jeden mógłby zobowiązywać drugiego do przestrzegania przyjętego zobowiązania i tegoż dochodzić. Zobowiązany jest tylko lud, który według teologii deuteronomicznej nie wychodzi na tym naturalnie źle, lecz pełniąc wolę Bożą kroczy drogą, która wiedzie do życia, i otrzymuje błogosławieństwo"^[27]. Zatem historia Izraela jest przede wszystkim histo-riąjego przymierza z Bogiem.
Należy podkreślić, że historia Starego Przymierza jest nie tylko opowiadaniem o dziejach powstającego Ludu Bożego. Nie jest ona jedynie zapisem utrwalającym prawa i obowiązki związku Boga Jahwe z konkretną społecznością, którą jest Naród Izraelski, ale jest historią osobistego związku Boga z ludem, co w sposób skondensowany zawarte jest w akcie przymierza. Lektura Biblii pokazuje, że owo przymierze było aktem ciągle odnawianym, było przypominane przez Boga - Jahwe. Jest to ważny aspekt Bożej pedagogii, bowiem Bogu - Wychowawcy bardzo zależało na tym, aby Izrael był ludem świętym, Jego szczególną własnością. A wyrazem tego zobowiązania było właśnie przymierze^[28].
J. Bagrowicz zauważa, że „w przymierzu i sposobie obecności Boga pośród swego ludu zaczyna się objawiać swoista i oryginalna pedagogia przymierza. Jest ona szczególnie czytelna przez fakt obecności Boga ze swoim ludem. Zanim Bóg przekazał przez Mojżesza tablice prawa przymierza, zwane często Dekalogiem, daje się poznać właśnie jako Ten, który Jest ze swoim ludem"^[29]. To bycie Boga ze swoim ludem i ścisła z Nim zażyłość ukazują się wyraziście w słowach: „Jestem Bogiem Ojca twego. Bogiem Abrahama, Bogiem Izaaka i Bogiem Jakuba (Wj 3,6). Wyrażenie „Bóg Abrahama, Izaaka i Jakuba", wielokrotnie przypominane później, syntetycznie ujmuje doświadczenie religijne Boga, które stało się udziałem Ludu Wybranego. Jest w tym wyrażeniu również ważne przesłanie pedagogiczne. Ukazuje ono mianowicie Boga, który wędruje z patriarchami i przekazuje im swoją wolę za pośrednictwem słowa. Patriarchowie zaś w odpowiedzi na słowo Boga zawierzają się Jahwe, gdyż wierzą słowu Boga i przyjmują je, ustawicznie doświadczając pomocy i opieki Bożej^[30].
Historia zbawienia ukazuje, że Bóg wychowywał swój lud głównie poprzez wskazania udzielane za pośrednictwem Mojżesza. Szczególny i oryginalny rodzaj zasad postępowania stanowi Dekalog - zbiór praw i nakazów ustanowiony w związku z Przymierzem na Synaju^[31]. Właśnie na Synaju Bóg objawił Izraelowi przykazania, które dawały temu ludowi możliwość świętego życia. Jak wiadomo, tablice przykazań umieszczono w Arce Przymierza, która pielgrzymowała przez czterdzieści lat z ludem przez pustynię, a poprzez tę Arkę i zawarte w niej Prawo Jahwe prowadził Naród Wybrany. Biblia podkreśla prawdę o wzniosłej roli przestrzegania Prawa, które Bóg dał Izraelowi jako wyraz miłości do ludu. Można więc powiedzieć, że Bóg na pustyni karmił swój lud Prawem, tzn. uczył Prawa, aby człowiek poznał, że jego przestrzeganie jest konieczne do życia świętego, zgodnego z wolą Bożą^[32].
Należy podkreślić dużą wartość pedagogii przymierza wyrażonej w Dekalogu, który stanowi istotę Prawa. Pierwsza tablica Dekalogu traktuje o obowiązkach wobec Boga, a druga o obowiązkach człowieka wobec drugiego człowieka, począwszy od przykazania szacunku dla rodziców, poprzez obowiązek ochrony życia, małżeństwa, do poszanowania własności oraz czci bliźniego. Tylko bowiem przyjęcie i zobowiązujące uznanie konkretnych przykazań daje możliwość wejścia w szczególny kontakt z Bogiem. Prowadzi to do wniosku, że dopiero dzięki temu, że Bóg promulgował Izraelowi swoje najwyższe Prawo i że Naród uznał tę wolę Bożą, dokonał się w pełni „akt przywłaszczenia sobie Izraela przez Jahwe. Ogłoszenie Bożej woli prawnej stanowi moment przekazania Izraela Jahwe"^[33].
O istotnej roli Dekalogu w życiu Izraela świadczą uroczyste święta upamiętniające odnowienia Przymierza. „Przez owe uroczyste obchody liturgii Izrael dawał wyraz przekonaniu, że fakt objawienia na Synaju zachowuje po wszystkie czasy niczym nie pomniejszoną aktualność, powtarza się w każdym pokoleniu, dla każdego pokolenia jest «współczesny». Izrael traktował objawienie przykazań jako wydarzenie zbawcze o pierwszorzędnym znaczeniu i czcił je jako takie"^[34].