Podwójny Testament - Ewolucja i przemiana

[45] Raban, In Num. , ks. 1, r. 13 (PL, 108, 631 A).
[46] Por. Orygenes, Sel. in Thren. : „Ecclesiam, quae veteris Synagogae filia est" (PG, 13,661-6628).
[47] Orygenes, Homilie o Księdze Liczb, h. 11, n. 4, op. cit.
[48] Św. Izydor (PL, 83, 313 A).
[49] Por.św. JanChryzostom, In II Cor. , h. 7,n.3: κατήργηται ό νομός (PG,61,43).
[50] Św. Izydor, Etym. , ks. 6, r. 1, n. 1-2 (PL, 82, 229 A).
[51] Bruno z Segni, In ps. (PL, 164, 696 BC); In Deut. , r. 34 (550 D).
[52] Herve, In Is. , ks. 7 (PL, 181, 514 C); In Gal. IV (1174 D, 1177 C).
[53] Św. Grzegorz Wielki, In I Reg. , ks. 1, n. 9 (PL, 79, 68 C). Por. H. de Lubac, Katolicyzm, op. cit., r. 6; idem, Histoire et Esprit, passim; idem, Corpus myst. , r. II.
[54] Św. Hieronim, In Gal. (PL, 26, 428 C). Alkuin, In ps. 127 (100, 630). Bruno z Segni (164, 1009 BC). Gotfryd z Admont, h. dom. 55 (184, 359 D) itd.
[55] Raban, In Paral., ks. 1 (PL, 109,355 D). Glossa in II Paral., IV,21 (113,675 A). Por. św. Leon Wielki, Mowa 59, r. 5; Mowa 68, r. 3, op. cit., s. 273-274, 323-324.
[56] Beda, In Cant. , ks. 5 (PL, 91, 1186 A). Raban (109, 22 D, 26 D).
[57] Orygenes, Homilie o Księdze Rodzaju, h. 13. n. 3, op. cit., s. 129.
[58] Św. Izydor, L. de variis q. , r. 12, n. 4 (37).
[59] P. Lombard, In ps. 39 (PL, 191, 399 A). Św. Hieronim, In ps. 39 (An. mareds. , III, 1, 45). Św. Izydor (PL, 83, 392 D); Sent. , ks. 1, r. 20, n. 2 (586 B). Paweł Diakon, De temp. , h. 77 (95, 1231 B). Beda Q. in Reg. , ks. 1, r. 1 (93, 431 A). Klaudiusz, In Reg. , ks. 1 (50, 1066 A et 1053 C). Raban, In Reg. , ks. 1, r. 4 (109, 26D).
[60] Beda, In Sam. , ks. 3, r. 2 (PL, 91,614 D). Raban, In Ez. , r. 43 (110, 999-1000). Othlon, Dial. De trib. q. , r. 46 (146, 126 C). Sicard, Mitrale, ks. 2, r. 1 (212, 57 B); itd.
[61] Orygenes, Komentarz do Ewangelii według Mateusza, op. cit., s. 57-58, ks. X, r. 14: τήν άηό του γράμματος επι το πλευμα μετάνοιαν (18). Remi d'Aux., In ps. 140 (PL, 131, 393 B). Baudouin z Cant., De sacr. alt (PL, 204,763 C); itd.
[62] Smalley, 2. Por. L.G. ,Allegorical Interpretation, w: The Jewish Encycl. , I (1901), 403. Por. J. G. Frazer, Cycle du Rameau d'Or, w: Esprits de Bles et des Bois (tłum. Sayn, II, s. 36): „Historia religii jest tylko jednym długim wysiłkiem, zmierzającym do pogodzenia dawnej praktyki z nowym myśleniem". Oba fakty są analogiczne.
[63] A. Robert, Le genre litteraire du Cant. des cant., w: Vivre et Penser (= „R. bibl.", 52), 1945, 201.
[64] J. Steinmann, Le prophete Isaie, s. 312.
[65] Albert Gelin, Les idees maitresses de l'A. T. (1948), 5-6. Idem, Jerusalem dans le dessein de Dieu, „Vie spir.", 86 (1951), 366: „Jerozolima..., słowo to oznaczało coraz bardziej «naładowaną» rzeczywistość. Czyż wszystkie słowa biblijne nie zawierają w sobie podwójnego i potrójnego «naładowania»?... Koniec końców, zawsze znajdujemy się w obliczu tych samych etapów biblijnych: historii, mesjanizacji, eschatologizacji i spirytualizacji".
[66] J. Danielou, Sacmmentum futuri (1950), s. 131-132. Por. A. G. Hebert, The Authority of the Old Scripture, s. 146.
[67] Por. S. W. Baron, H. d'Israel, 1 (tłum. fr., 1956), ss. 6-8, 133, 182.
[68] Rene Bloch, Ezechiel XVI, exemple parfait du procede midrashique dans la Bible, „Cahiers sioniens", X (1955), ss. 193-223; 213, 216-217. Por. Georges Auzou, La Parole de Dieu (1956), s. 96.
[69] Księga Mądrości zawiera tego przykłady; jej autor „podaje zarys religijnej filozofii historii, zakładającej nową interpretację tekstów", w: Bible de Jerusalem, s. 869.
[70] Św. Hilary, In ps. 62, 4 (218).
[71] Objaśnienie psalmu 113, kazanie 1, n. 4, w: Objaśnienia Psalmów. Ps. 103-123, op. cit.
[72] O zasadach, ks. 4, r. 3, n. 12-13, op. cit., s. 364-365 [polski przekład odnośnego fragmentu jest następujący: „Albowiem Księga Powtórzonego Prawa jest jak gdyby drugim Prawem, ponieważ w opinii niektórych ludzi oznacza ona to samo, co po ustąpieniu pierwszego prawa, nadanego przez Mojżesza, głosi drugie ustawodawstwo, to, które w specjalny sposób Mojżesz przekazał Jezusowi, swojemu następcy; wierzymy, że on stanowi obraz naszego Zbawiciela, którego drugim prawem, to znaczy przykazaniami ewangelicznymi, wszystko jest doprowadzone do doskonałości. (...) Trzeba się jednak zastanowić, czy przypadkiem nie oznacza to raczej, że jak w Księdze Powtórzonego Prawa Boże Prawo ukazuje się wyraźniej i jaśniej niźli w Księgach spisanych na początku, tak samo przez przybycie Zbawiciela, którego dopełnił w uniżeniu (...) zapowiedziane jest drugie, znakomitsze i chwalebniejsze przyjście (...), i jak teraz przychodząc wypełnił to prawo, które «zawiera cień przyszłych dóbr», tak przez owo chwalebne przyjście dopełni się i osiągnie doskonałość, cień tego przyjścia" - przyp. red.]. Homilie o Księdze Jozuego, h. 9, n. 4, w: Homilie o Księgach Liczb, Jozuego, Sędziów, op. cit, s. 55-56. Por. Glossa in Ex. (PL, 113, 295 B).
[73] Beda, Q. sup. Deut. , r. 2 (PL, 93, 409 C). Klaudiusz, In Reg. , ks. 1 (100, 1053 C). Por. św. Augustyn, Problemy Heptateuchu (cz. 2: Księgi Powtórzonego Prawa, Jozuego, Sędziów. Sposoby mówienia Heptateuchu. Osiem problemów ze Starego Testamentu), ks. 6, kw. 30, tłum. J. Sulowski, wstęp i oprać. ks. E. Stanula CSsR, ATK, Warszawa 1990, s. 78, w odniesieniu do Joz 24, 27 (34, 791-792).
[74] Św. Hieronim, List 78, n. 43: „meditatorium evangelii" (4, 92) [tłum. pol. w: św. Hieronim, Listy, tłum. ks. J. Czuj, IW PAX, Warszawa 1953, t. II, s. 208: „...Deuteronomium, drugie Prawo, przygotowanie Ewangelii" - przyp. red.].
[75] St. Lyonnet, S. Paul et l'exegese juive de son temps, Mel. Robert (1957), s. 498-499.
[76] Daniel Lys, A la recherche d'une methode pour l'exegese de 1'Ancien Testament, „Etudes theologiques et religieuses", 1955, 3, s. 5, n. 6.
[77] Św. Augustyn, Problemy Heptateuchu, ks. 5, kw. 49, tłum. J. Sulowski, wstęp i oprac. ks. E. Stanula CSsR, ATK, Warszawa 1990, s. 49.
[78] Orygenes, Komentarz do Ewangelii św. Jana, ks. 28, XII: τη φανερώσει της άληθείας (404) op. cit., cz. 2, s. 107: „...objawienie się prawdy..."; por. 1, VI (II) ibidem, cz. 1, s. 57; fr. 9 w: ibidem, cz. 2, s. 186.
[79] Louis Bouyer, La vie de la liturgie (1957), s. 183-184.
[80] Por. K. Barth, Dogmat. , tłum. fr. 1 (1953).
[81] Adam od św. Wiktora, Paques (Gautier, 26). Id.:
Figurom res exterminat
Et umbram lux illuminat (32).
Piotr Damiani, De petitionibus lucidarii (PL, 145, 1177 CD); por. op. 3 (58 C). Pseudo-Hugo(175, 914 B).
[82] Aelred, De oner. , kazanie 28 (PL, 195, 478 A); itd. św. Izydor, L. de variis q. , r. 29, n. 10 (86).
[83] Werner, Delf., ks. 1 (PL, 157, 821 D).
[84] Helinand, Mowa 7 (PL, 212, 535 D).
[85] Rupert, In Ez. , ks. 1, r. 6 (PL, 167, 1427 C). Pseudo-Beda, In Gen. (91, 225 D).
[86] Orygenes, fr. in Cant. (Procope; 181-182); In Jos. , h. 22, n. 5 (437); por. Komentarz do Pieśni nad Pieśniami, ks. 3, op. cit., s. 122-171. HE, r. 6.
[87] Heteriusz i Beatus, Ad Elip., ks. 2, r. 50 (PL, 96, 1006 C).
[88] L. carolins, 1, r. 19 (PL, 98, 1048 D; według św. Augustyna). Piotr Damiani, Op. 32, De quadrag., r. 9, (145, 559 BC). Św. Leon Wielki, Mowa 60, r. 1, op. cit., s. 277-278.