Zasady i metody analizy naukowej tekstu biblijnego

Naukowe badania i rozpracowanie zagadnienia rodzajów literackich daje możność rozwiązania wielu problemów przed jakimi stoi egzegeza np. gdy chodzi o pierwsze 11 rozdz. Księgi Rodzaju, czy Ewangelie. Przede wszystkim jednak jest to najbardziej realny wkład w ukazy­wanie prawdy Pisma św. Dlatego z takim naciskiem podkreślają po­trzebę studium tego problemu ostatnie dokumenty Kościoła a przede wszystkim: List Sekretarza Pap. Komisji Biblijnej do Kard. E. C. Suharda z dn. 16. I. 1948 (Eb⁴ 577-581), encyklika Humani generis Piusa XII z dn. 12. VIII. 1950 (Eb⁴ 611-620), Instrukcja Pap. Komisji Biblij­nej de historica Evangeliorum veritate z dn. 21. IV. 1964 oraz Konsty­tucja Dei Verbum z dn. 18. XI. 1965 (KO 12).

B. Krytyka historyczna

Badania rodzajów literackich prowadzą z konieczności do tzw. krytyki historycznej. By móc dobrze rozumieć dzieło hagiografa trzeba przenieść się w środowisko, w którym on żył i działał, gdyż to jest zasadniczy krok w kierunku umieszczenia treści w kontekście historii. Tekst (księga) może nie być historyczny z uwagi na swój rodzaj literacki, ale ze względu na swe istnienie należy on do określonego momentu historii. Nie można go dobrze rozumieć, jeśli przy jego analizie nie weźmie się pod uwagę okoliczności jego powstania, środowiska i duchowej atmosfery, w której powstał i która go przenika.

1. OKOLICZNOŚCI POWSTAWANIA KSIĘGI

Do okoliczności, w których powstawała księga biblijna zalicza się szczegóły biograficzne dotyczące autora, dane dotyczące odbiorców, czas i miejsice oraz okazję i cel powstania księgi.

a) Autor dzieła

Przy wnikaniu w sens wypowiedzi autora jest rzeczą ważną znać. nie tylko jego słownictwo i mentalność, ale przede wszystkim trzeba usiłować dotrzeć - o tyle o ile to możliwe - do jego danych personalnych, mieć pewne wiadomości o jego pochodzeniu, wykształceniu, jego stanowisku społecznym. Dużo światła rzuca na dzieło wiek autora i warunki w jakich się znajdował wówczas gdy dzieło swe "tworzył.

b) Adresaci

Autor kierował swe wypowiedzi do określonego grona odbiorców. Twierdzenie to jest tym bardziej uzasadnione, że większość ksiąg biblijnych to przekazane na piśmie ustnie głoszone posłannictwo. Autor dostosowywał swe wypowiedzi do gro­na swych słuchaczów czy później czytelników. Znajomość grona odbiorców, jego sytuacji politycznej i ekonomicznej, prądów kulturalnych, problemów i w ogóle wa­runków życia codziennego bardzo ułatwia poprawne rozumienie wielu szczegółów tekstu, charakterystycznych zwrotów czy sformułowań oraz naświetla tło całej księgi.

c) Czas i miejsce

Ponieważ treść ksiąg biblijnych bazuje na wydarzeniach historycznych nieraz bardzo szczegółowych i tak drobnych, że historia niejednokrotnie ich wcale nie no­tuje, dlatego nie jest rzeczą obojętną umieć wskazać na czas i miejsce akcji perykopy, rozdziału czy całej księgi oraz czas i miejsce redakcji tychże tekstów bi­blijnych. Dobra znajomość tych właśnie szczegółów suponuje oczywiście gruntow­ną wiedzę z zakresu geografii, historii i chronologii nie tylko Izraela, ale również wszystkich krajów Bliskiego Wschodu .

d) Okazja i cel

Wszystkie księgi biblijne powstały na skutek konkretnych potrzeb religijnych Izraela czy późniejszych wyznawców Chrystusa. Możliwie dokładne określenie owych potrzeb oraz celu jaki przyświecał napisaniu nie tylko całej księgi, ale na­wet poszczególnych części jest rękojmią poprawnej interpretacji. Pewne szczegóły można wydobyć z uważnej lektury samej księgi. W .wielu jednak przypadkach jesteśmy zdani na domysły i mniej lub więcej prawdopodobne hipotezy oparte już to na wypowiedziach innych ksiąg biblijnych lub na analogii budowanej na pod­stawie danych historycznych i geograficznych najbliższego regionu.

2. źródła poznania środowiska ksiąg biblijnych

Pierwszym i najbardziej bezpośrednim źródłem poznania środowi­ska w jakim powstały księgi biblijne jest sama Biblia. Przez wiele stu­leci na niej przede wszystkim opierała się znajomość starożytnego Bliskiego Wschodu, ujmowana jako dzieje biblijne czy historia święta. Poszczególne księgi zawierają pewną ilość materiału historycznego nie tylko w partiach mających wyraźnie charakter historyczny, ale i w róż­nych aluzjach, które naświetlają niektóre sprawy ściśle związane ze środowiskiem biblijnym.
Drugim ważnym czynnikiem ułatwiającym poznanie środowiska bi­blijnego jest historia Bliskiego Wschodu wzbogacona wieloma odkry­ciami dokumentów starożytnych i wykopaliskami. Tak dokumenty te jak i wykopaliska archeologiczne wzbogacają historię całego regionu tzw. urodzajnego półksiężyca (Mezopotamia, Syria, Palestyna, Egipt), chronologię, geografię, a przede wszystkim kulturę i wszystko co wiąże się z życiem ludzi jako społeczności i egzystencją człowieka jako jednostki. Wydoskonalona metoda badawcza pozwala archeologowi i ba­daczowi przeszłości, na podstawie odkrytych znalezisk, dotrzeć nawet do tajników życia prywatnego ludzi z zamierzchłej przeszłości. Egzegeta otrzymuje więc z rąk nauk pomocniczych nie tylko informacje bezpo­średnio lub pośrednio związane z historią i geografią biblijną, ale także z życiem i folklorem środowiska biblijnego i pozabiblijnego a niekiedy nawet pewne dane dotyczące bezpośrednio postaci biblijnych czy litera­tury biblijnej. Ów materiał tzw. krytyki historycznej poszerza w wydatny sposób literatura apokryficzna czy pozabiblijna patrystyczna i judaistyczna.

3. INTERPRETACJA TEOLOGICZNO-KRYTYCZNA

Na zakończenie wypada powiedzieć o doniosłej roli, jaką ma posta­wa egzystencjalna wobec Biblii, t j. przyjmowanie jej orędzia w takim duchu, w jakim zostało przekazane przez hagiografów ujmujących rze­zywistość w kategoriach teologicznych. Metodami pozwalającymi od­naleźć kontakt z tekstem biblijnym jako przekazem religijnym jest jego interpretacja antropologiczna, historiozbawcza i dogmatyczna.
Interpretacja antropologiczna to taki wykład tekstu św., w którym człowiek współczesny otrzymuje odpowiedź na problemy, które go nurtują. Przyjmuje on wówczas jego-przekaz jako zachętę do dialogu z Bogiem i czuje się odpowiedzialny, ażeby otrzymane słowo Boże przenikało całe jego życie.
Interpretacja historiozbawcza jest to ujmowanie tekstów ST w ich relacji do Nowego Przymierza. Chodzi w tym wykładzie o ca­łościowe rozumienie orędzia Biblii. Metoda ta nie ma na celu ani od­najdywania treściowych odpowiedników między obydwu Testamentami, ani też narzucania schematów nowotestamentalnych tekstom ST. Prag­nie natomiast ukazać dzieje zbawczej ekonomii Bożej jaka dokonała się w ciągu wieków i obecnie dokonuje się w Kościele.
Interpretacja dogmatyczna jest podstawą rozwoju nauk teolo­gicznych. Ma ona za zadanie w sposób krytyczny tłumaczyć posłan­nictwo tekstu biblijnego na współczesny język teologiczny i tzw. niereligijny. Przedkładając teologom treść tekstu biblijnego i problemy z nią związane, dotyczące zbawienia współczesnego człowieka, równo­cześnie wskazuje drogę rozwoju teologii systematycznej.