Modlitwa Izraela

Czasy święte w Izraelu

Obok wielkich postaci Starego Przymiera, obok modlitwy indywidualnej, ofiar świątynnych, niezwykle ważną w tradycji Izraela było obchodzenie świąt.

W Izraelu było wiele świąt które choć nie czciły jakiegoś religijnego wydarzenia, to jednak miały charakter religijny. Biblia wspomina o niektórych takich świętach ale nie opisuje jak były one obchodzone. Wspólnota rodzinna celebrowała wiele wspólnych wydarzeń które były ważne dla danego klanu rodzinnego. Dla przykładu takimi wydarzeniami są: odstawienie dziecka od piersi, osiągnięcie wieku dorosłego, małżeństwo, śmierć. Bardzo znaczący wpływ na religijność miało rolnictwo Izraela, dostarczało wiele okazji do wspólnego świętowania, np. strzyżenie owiec. Trzy największe święta Izraela powstały w związku z życiem rolniczym.

Święta Izraela łączyły się także i wynikały z życia społecznego które też miało znaczący wpływ na świętowanie – koronacja na króla, czy zwycięstwo nad nieprzyjaciółmi było bardzo często czczone ze śpiewem i tańcem. Z drugiej strony klęski narodowe były momentem w którym zarządzano posty oraz urządzano lamentacje. Było także wiele świąt które były obchodzone w licznych lokalnych sanktuariach Izraela. Starożytne opowiadania czynią do nich aluzję – np. pielgrzymka z Sychem do Betel, czy święto Jahwe celebrowane w Szilo.

W literaturze istnieje rozróżnienie na święta powszednie które celebrowano w Świątyni Jerozolimskiej oraz święta doroczne które były większymi świętami i są wspominane przez kalendarze religijne.

Ważnym dla narodu wybranego był tzw. rytuał codzienny który jest zawarty na rozporządzeniu ksiąg Wj 29,38-42, Lb 28,2-8. Według tego przekazu codziennie jako ofiara miały być składane dwa baranki. Jeden rano a drugi o zachodzie słońca. Wraz z tymi ofiarami całopalnymi miała być składana ofiara z mąki rozpuszczonej w oliwie oraz ofiara płynna z wina. Podobnie księga kapłańska zakłada składanie dwóch ofiar rano i wieczorem a Księga Wyjścia dodaje do tego obowiązku składanie ofiary kadzielnej na ołtarzu kadzenia. Ta codzienna służba ofiarnicza nazywa się ofiarą nieustanną. Księga Daniela zapisze, iż ta ofiara była zawieszona za czasów Antiocha Epifanesa. Przywrócił ją Juda Machabeusz. Ezechiel natomiast przewiduje tylko jedną ofiarę dziennie o rannej porze i w ten sposób sankcjonuje on praktykę która miała miejsce za czasów monarchii. Za króla Achaza składano rankiem całopalenie olah a wieczorem ofiarę zwaną minchah. Termin minchah to ofiara roślinna która była składana w godzinach popołudniowych. Rytuał powygnańczy wskazywał, iż ofiarę składano w godzinach popołudniowych przed zachodem słońca. W czasach Nowego Testamentu ofiara była składana w środkowych godzinach popołudnia, około trzeciej godziny, według J. Flawiusza i Miszny wtedy kiedy na krzyżu umierał Jezus.

Niezwykle ważnym w tradycji narodu wybranego był czas szabatu, który także miał wpływ na kult świątynny. Według Lb 28,9-10 każdego dnia szabatu dołączano do ofiar codziennych ofiarę z dwóch baranków i ofiarę płynną. Ilość tych ofiar wskazuje że w czasie szabatu ofiarowano podwójną ilość ofiar codziennych i oczywiście o tych samych godzinach. U proroka Ezechiela można zobaczyć bogatszy rytuał. Według niego całopalenie sobotnie miało się składać z sześciu baranków i jednego barana. Nie wiadomo jakie ofiary składano za czasów monarchii ale historia Atalii wskazuje że w czasie szabatu wojska świątynne były w podwójnej ilości co może symbolizować większy napływ pielgrzymów do Świątyni.

Obok zwykłego codziennego składania ofiar i świętowania w Świątyni Jerozolimskiej szczególnie ważnymi dla tradycji Izraela były wielkie doroczne święta które przedstawiają kalendarze religijne. W tych spisach występują dwa ważne terminy: moed – na ogólne określenie święta, czasu i miejsca świętowania. Termin ten był bardzo szeroki i może być używany na określenie jakiegokolwiek zgromadzenia kultowego. Drugi termin – chag używano na określenie trzech największych świąt. Słowo to nawiązuje do tańców i procesji, które towarzyszyły pielgrzymom. Stary Testament zawiera kilka wykazów świąt zawartych w kalendarzach religijnych.

Elohistyczny Kodeks Przymierza – wylicza święta takie jak: Święto Przaśników obchodzone przez siedem dni miesiąca; Święto Żniw czyli święto Zbiorów – obchodzone było gdy zbierano plony do spichlerzów i miało być obchodzone początkiem roku wyznaczonym na jesień. Według niektórych komentatorów nakaz kończący Księgę Wyjścia: „Trzy razy w roku każdy twój mężczyzna pokaże się przed Panem, Bogiem swoim” (Wj 23,17), był nakazem indywidualnej pielgrzymki do Świątyni.

Jahwistyczny Kodeks Przymierza – wymienia Święto Tygodni dla „pierwszych snopów żniw” – Święto Zbiorów które ma być obchodzone na końcu roku. Święta te miały charakter wyraźnie rolniczy i nie były związane z konkretnym dniem roku ponieważ ulegały nieznacznym przesunięciom. Taka niedokładność czasowa nie sprzeciwia się wspólnotowemu celebrowaniu w lokalnych świątyniach, ponieważ te tradycje pochodziły z czasów przed centralizacją kultu. Kiedy teksty historyczne mówią o jakimś święcie celebrowanym w Sanktuarium, to stwierdzają wyraźnie że wcześniej rozsyłano heroldów którzy zapraszali na to święto.

Deuteronomium – prawo zawarte w Pwt 16,1-17, powtarza to co mówią wcześniejsze kalendarze o odbywaniu pielgrzymki ale dodaje też to że ma się to dziać w wyznaczonym miejscu. A zatem że od tego czasu jest centralizacja kultu. Ukazuje trzy święta: Pascha, Święto Tygodni które ma być celebrowane w siedem tygodni po ścięciu pierwszych kłosów oraz Święto Namiotów.

Prawo Świętości – W księdze Kpł 23 są podane dokładne daty świętowania świąt, te daty zakładały wiosenny początek świąt. Święto Paschy miało być celebrowane w 14 dniu pierwszego miesiąca i następującym po Święcie Przaśników, trwającym siedem dni. Święto Tygodni w pięćdziesiątym dniu po Przaśnikach. Święto Namiotów miało się zaczynać 15 dnia siódmego miesiąca i trwać siedem dni, następnie miał mieć miejsce dzień odpoczynku.

Z uregulowań Księgi Ezachiela wynika że w pierwszy dzień pierwszego miesiąca (Nowy Rok wiosenny) miała być składana ofiara za grzechy w sanktuarium, w dzień siódmy tego miesiąca miała być składana ofiara ponowna za grzechy umyślne indywidualnych ludzi. Pascha jest zdefiniowana jako chag, i miała być celebrowana 14 dnia pierwszego miesiąca. Święto to miało trwać siedem dni, kiedy to składa się ofiary całopalne i ofiary za grzechy. U Ezechiela obecny jest ekspiacyjny charakter ofiar. Ezechiel pomija Święto Tygodni oraz nie wspomina o celebracjach oczyszczających na początek roku.

Prawa ofiarnicze zawarte w Księdze Liczb (Lb 28 – 29) są komentarzem do Kpł 23. Tekst pokazuje jakie mają być składane ofiary w konkretnych przypadkach: rytuał służby Bożej codziennej, na Święto Paschy i Przaśników, na Święto Tygodni, na pierwszy dzień siódmego tygodnia, zwany dniem zwołania, na Dzień Przebłagania, na Święto Namiotów.

Wielkimi starożytnymi świtami były święta pielgrzymkowe chag, było to: Przaśników, Tygodni, Namiotów i Święto Paschy, które ostatecznie zostało złączone ze świętem Przaśników. Z czasem do kalendarza religijnego dodano i inne święta. Ich daty zostały określone za pomocą nazw miesięcy babilońskich. Niektóre w tych świąt zaistniały tylko w sposób przelotny jak np. Święto wspominające zdobycie cytadeli w Jerozolimie przez Szymona Machabejczyka wyznaczone na 23 dzień miesiąca, święto drzewa przeznaczonego na ołtarz albo święto Nikanora. W tradycji Izraela są także święta które były wprowadzone i przetrwały aż do nowożytnego judaizmu: Dzień Przebłagania, Święto Purim, święto Chanuka (Święto Dedykacji)[12].

Dzień Przebłagania – powstanie święta przypisuje się Mojżeszowi. Jednak do kalendarza świąt narodu wybranego wprowadzono Dzień Pojednania dopiero po niewoli babilońskiej. Obchodzono go w 10. dniu miesiąca Tiszri (na przełomie września i października), a więc na początku roku kalendarzowego. Określenia: Dzień Pojednania i Dzień Przebłagania są tłumaczeniem hebrajskiego jom kippurim – oznaczającego przebłaganie za grzechy i pojednanie z Bogiem. Był to dzień całkowitego powstrzymania się od pracy; obowiązywał w nim natomiast post ścisły i pokuta. Dzień ten kończył dziesięciodniowy czas pokuty. Punktem kulminacyjnym uroczystości były obrzędy sprawowane przez arcykapłana w świątyni jerozolimskiej. Po złożeniu ofiar, rytualnym oczyszczeniu świątyni i ołtarza oraz wypędzeniu kozła na pustynię składano ofiary całopalne. Dzień Pojednania był jedynym świętem w roku liturgicznym, podczas którego arcykapłan mógł wejść do Miejsca Najświętszego.

Święto Purim – Nazwa święta pochodzi od akkadyjskiego puru („los”, „przeznaczenie”). Święto obchodzone jest 14. i 15. dnia miesiąca Adar na pamiątkę cudownego ocalenia od zagłady Żydów mieszkających w Persji. Ze względu na to, że poza informacjami zawartymi w Księdze Estery (Est 3,7; 9,16-19 i 9,20-32) brak innych danych historycznych, trudno jednoznacznie ustalić genezę tego święta. Podczas święta Purim udawano się do synagogi na nabożeństwo i czytanie z Księgi Estery – Megilat Ester, czyli Zwój Estery. Jest to opowieść o dzielnej królowej Esterze, jej wuju Mordechaju, królu Achaszwerusie oraz podstępnym Hamanie. Księga Estery ma tradycyjną formę pergaminowego zwoju, który jest przechowywany w ozdobnym, metalowym lub drewnianym pojemniku. Jako jedyna z ksiąg Biblii Hebrajskiej może być bogato zdobiona.

Uroczystość ta posiadała raczej charakter świecki i tak pozostało do dzisiaj. Obchodom towarzyszyło obdarowywanie najbliższych podarunkami i rozdawanie biednym jałmużny. Podczas święta ucztowano i bawiono się, rabini dopuszczali nawet picie wina bez ograniczeń. Z czasem wprowadzono zwyczaj przebierania się i zakładania masek, aż wreszcie święto przekształciło się w żydowski karnawał. Do dziś jest to najradośniejsze spośród żydowskich świąt.

Święto Chanuka – Święto Dedykacji. Jest to święto historyczne, które nie pochodzi wprost z Tory. Najważniejszym elementem obchodów Chanuki jest codzienne zapalanie świateł – jednego pierwszego dnia, dwóch – drugiego, aż do ósmego dnia, kiedy zapala się osiem świateł. Światła palą się w charakterystycznym, dziewięcioramiennym świeczniku zwanym menorą chanukową.

Nazwa święta – „inauguracja”, „odnowienie” nawiązuje do historycznego wydarzenia, które stanowi tło powstania święta. Było nim zwycięskie powstanie Machabeuszów przeciwko Antiochowi IV Epifanesowi, który sprofanował świątynię i ołtarz w Jerozolimie. Trzy lata później Juda Machabeusz oczyścił sanktuarium i poświęcił go 25. dnia Kislew 164 r. przed Chr. Odtąd co roku – najczęściej w grudniu (początek 25 kislew), obchodzono to święto na pamiątkę oczyszczenia świątyni i wznowienia kultu. Święto Poświęcenia Świątyni przebiegało w atmosferze radości. Składano ofiary, organizowano procesję, której uczestnicy nieśli zielone gałązki wierzb i palmy oraz śpiewano psalmy; na tę uroczystość był przewidziany Psalm 30 – „Pieśń na uroczystość Poświęcenia Świątyni. Dawidowy” (Ps 30,1). Charakterystycznym elementem tego święta była ceremonia palenia świateł.

Celem zapalania świateł w kolejne wieczory jest rozgłaszanie chanukowego cudu. Cud ten miał zdarzyć się w Jerozolimie w II wieku przed Chrystusem, w czasie, kiedy trwała wojna o wolność religijną między żydowskimi powstańcami – Machabeuszami, a okupującą kraj armią króla syryjskiego Antiocha IV, który usiłował przemocą hellenizować Żydów. Kiedy Machabeusze odzyskali świątynię jerozolimską i wznowili w niej rytuał zapalania menory, posłużyło im do tego odnalezione małe naczynie z oliwą wystarczającą zwykle jeden dzień. Tymczasem menora paliła się aż przez osiem dni.