EWANGELIA, EWANGELIE

Słowo odpowiadające greckiemu euangelion, „dobra nowina".

W NT oznacza dobrą nowinę głoszoną przez Jezusa o tym, że przybliżyło się królestwo Boże (Mk 1,14-15), i odziele, którego Bóg dokonał dla ludzkości w Chrystusie (Rz 1,1-4). Korzenie tego rzeczownika sięgają greckiego tłumaczenia ST, Septuaginty (LXX), gdzie jednak częściej od formy rzeczownikowej występuje forma czasownikowa „przynosić dobre nowiny" lub „ogłaszać dobre nowiny". I tak w Iz 40,9; 41,27; 52,7 i 61,1 posłaniec obwieszcza dobrą nowinę, że Izrael powróci z wygnania babilońskiego. W Łk 4,18-19 Jezus cytuje słowa Iz 61,1-2, ogłaszając pomyślne wieści. W Mt 11,5 i Łk 7,22 Jezus odpowiada posłańcom wysłanym przez Jana Chrzciciela, że biednym jest głoszona Dobra Nowina (Ewangelia), potwierdzając w ten sposób swoje mesjańskie posłannictwo. Oprócz tego NT odzwierciedla pewien zwyczaj hellenistyczny. Rzymski prokonsul Paulus Fabius Maximus uhonorował Cezara Augusta, przyjmując dzień jego urodzin za początek roku kalendarzowego. Nazwał dzień narodzin władcy „dobrą nowiną" (euangelion) dla całego świata.

Chociaż słowo „ewangelia" zwykle łączy się z czterema dokumentami zwanymi Ewangelią Mateusza, Marka, Łukasza i Jana, to Paweł Apostoł posługiwał się tym słowem częściej od innych autorów NT. W kilku miejscach po prostu mówi o „Ewangelii" (Rz 10,16; 11,28; 1 Kor 4,15; 9,14.18), co wskazuje, że jego słuchacze (adresaci), do których się zwracał już znali jej treść. Kiedy indziej pisze o „Ewangelii Bożej" (Rz 1,1; 15,16; 2 Kor 11,7), „Ewangelii Chrystusa" (Rz 15,19; 1 Kor 9,12; 2 Kor 2,12; 9,13; 10,14; Flp 1,27; 1 Tes 3,2) lub „Ewangelii Jego Syna" (Rz 1,9). Określenie „Ewangelia Boża" nawiązuje do źródła Ewangelii, a nazwy „Ewangelia Chrystusa" czy „Ewangelia Jego Syna" wskazują na jej główną postać (Chrystusa). W Rz 1,1-6 i 1 Kor 15,1-8 Paweł Apostoł bardziej wyczerpująco opisuje Ewangelię: pochodzi ona od Boga; została obiecana przez proroków; jej główną postacią jest Jezus, potomek Dawida według ciała, ustanowiony Synem Bożym w mocy zmartwychwstania. Zmartwychwstały Pan ukazał się wybranym świadkom.

Paweł Apostoł pisze o „mojej Ewangelii" (Rz 2,16; 16,25) i „ Ewangelii naszej" (2 Kor 4,3), i utrzymuje, że inna Ewangelia nie istnieje (Gal 1,7). Jedyna Ewangelia została przekazana Pawłowi, gdy Bóg objawił mu swojego Syna (Ga 1,16). Ewangelia Pawła nie jest dziełem człowieka, jej źródłem jest Bóg (Ga 1,11-12). Dlatego Apostoł walczy, by jego słuchacze nie zwrócili się ku fałszywej Ewangelii (2 Kor 11,4; Ga 1,6). Prawdziwa Ewangelia domaga się od człowieka posłuszeństwa (Rz 10,16). Paweł czyni wszystko dla jej głoszenia (1 Kor 9,23), rezygnując ze swoich słusznych praw, by mogła być darmo przepowiadana (1 Kor 9,18).
Tylko dwaj z czterech ewangelistów, Marek i Mateusz, posługują się słowem „ewangelia". Marek rozpoczyna swoją narrację słowami: „Początek Ewangelii o Synu Bożym, Jezusie Chrystusie". Tutaj określenie „ewangelia" nie odnosi się do gatunku literackiego, lecz do przesłania, które zostanie przedstawione na kartach księgi. Ewangelia jest głoszeniem królestwa Bożego zapowiedzianego przez Jezusa (Mk 1,14-15), a teraz przepowiadanego przez Kościół. W Mk 8,35 i 10,29 słowo „ewangelia" jest utożsamione z osobą Jezusa, a w Mk 13,10 i 14,9 z historią o Nim.

Uczeni prowadzą burzliwe debaty na temat literackiego gatunku Ewangelii. Jedni do strzegają podobieństwa między Ewangeliami a dziełami literatury żydowskiej (apokalipsy, biografie sprawiedliwych mężów, biografie proroków) i dziełami literackimi Greków i Rzymian (popularne biografie, biografie pochwalne, aretalogie, tragedie). Inni dowodzą, że cztery Ewangelie reprezentują całkiem nowy gatunek literacki, najprawdopodobniej stworzony przez autora Ewangelii Marka. Istnieje wiele odmian tej teorii. Dla jednych uczonych Ewangelie stanowią końcowy produkt ewolucyjnego procesu, który zapoczątkowało głoszenie chrześcijańskiego kerygmatu (orędzia). Dla innych Ewangelia Marka jest narracyjnym przekazem najwcześniejszego przepowiadania Kościoła, odpowiadającego relacji w Dz 10,36-43. Chociaż Ewangelie w pewnej mierze przypominają starożytne biografie i historie, są nowym gatunkiem literackim w tym znaczeniu, że nikomu nie udało się wskazać na przekonujące analogie między nimi a innymi dziełami literackimi starożytnego świata. Mimo to należy pamiętać, że dzieła należące do tego „nowego gatunku literackiego" są w dużym stopniu zależne od wcześniejszych tradycji ustnych i pisanych, i w tym sensie nie są gatunkiem zupełnie nowym.

Oprócz czterech Ewangelii kanonicznych istnieją inne pisma chrześcijańskie określane mianem Ewangelii. Wśród pism znalezionych w Nag Hammadi pięć ma w tytule słowo „Ewangelia", podobnie jak liczne apokryfy pochodzące z II w. po Chr., np. Ewangelia Piotra. Wiele tych pism to jedynie zbiory powiedzeń Jezusa lub dyskursy wyjaśniające, które nie należą do Ewangelii kanonicznych. 

Ewangelie powstawały w trzech fazach. W fazie pierwszej Jezus powołał uczniów, którzy słuchali Jego nauczania i byli świadkami Jego dzieł. Faza druga to okres tradycji ustnej, od śmierci Chrystusa do powstania pierwszej spisanej Ewangelii (30-70 po Chr.). W tym czasie Kościół gromadził relacje o słowach i czynach Jezusa, np. Jego wypowiedzi, przypowieści, cuda i opowiadania o Jego męce. Zbiory te wykorzystywano do celów liturgicznych, katechetycznych, apologetycznych i misyjnych. W trzeciej fazie ewangeliści zebrali te zróżnicowane źródła i na ich podstawie spisali swoje Ewangelie. Większość uczonych uważa, że pierwszy uczynił to Marek (ok. 70 r. po Chr.). Piętnaście albo dwadzieścia lat później Mateusz i Łukasz, niezależnie od siebie, spisali swoje Ewangelie, używając Ewangelii Marka jako głównego materiału źródłowego. Każdy z nich miał także dostęp do zbioru wypowiedzi Jezusa, który nie był znany Markowi. Poza tym każdy z nich korzystał z materiałów szczególnych, o czym świadczą ich relacje o dzieciństwie Jezusa. Ponieważ Mateusz i Łukasz byli zależni od Ewangelii Marka jako głównego źródła, istnieje uderzające podobieństwo między pierwszymi trzema Ewangeliami, ze względu na które nazywa się je „Ewangeliami synoptycznymi".

Ewangelia Jana powstała pod koniec I w. Chociaż znajdujemy w niej ślady tradycji synoptycznej, różni się od trzech pierwszych Ewangelii stylem, tonem i teologią, koncentrując się bardziej na osobie Jezusa niż na królestwie Bożym. Napisana pozornie prostym stylem i często w zamierzony sposób posługująca się ironią, Czwarta Ewangelia jest głęboką medytacją teologiczną nad osobą Jezusa.

(EB)