Duch Święty w Wyznaniu Wiary starożytnego Kościoła

Stanowisko św. Bazylego Wielkiego

Tego zadania podjął współczesny świętemu Atanazemu, nieco od niego młodszy biskup Cezarei w Kapadocji św. Bazyli zwany Wielkim (+ 379). Użył również podobnej argumentacji. Jest on autorem pierwszego dzieła poświęconego specjalnie Duchowi Świętemu. Traktat ten nosi tytuł O Duchu Świętym. Święty Bazyli postawił sobie za cel uzasadnić prawdę o równości trzech osób Bożych. Wśród ówczesnych mu teologów katolickich modna stała się formuła „jest jedna natura i trzy osoby”, albo z grecka „hipostazy” („mia ousia, treis hypostaseis”). To twierdzenie należało uzasadnić i tego podjął się święty Bazyli. O ile jedność natur Ojca i Syna była już teologicznie udowodniona, należało znaleźć argumenty przemawiające za ich równością co do natury Ducha Świętego i odpowiednio to wyrazić. Konieczne stało się znalezienie stosownych argumentów i adekwatnej do tego terminologii.

Historia powstania dzieła Bazylego Wielkiego jest bardzo pouczająca dla całej debaty O Duchu Świętym w starożytnym Kościele, więc ją wypada przypomnieć. Podczas jednej z uroczystości w Cezarei Kapadockiej w 374 roku, gdzie obecni byli biskupi z całej tamtejszej metropolii, biskup Bazyli użył świadomie w liturgii nowej doksologii, która zabrzmiała: „Chwała Ojcu z Synem wraz z Duchem Świętym”. Istotne było użycie spójnika „z”. Oznaczało to zrównanie w chwale wszystkich trzech Osób. Część biskupów zaprotestowała i domagała się od biskupa Bazylego wyjaśnień. W odpowiedzi na ich żądanie napisał traktat.