Historia egzegezy biblijnej

IV. CZASY NAJNOWSZE

Wszechstronny rozwój nauk biblijnych, tak pod względem teoretycznym jak i duszpasterskim, dokonał się nie tylko w łączności z nauczycielskim urzędem Kościoła, ale również niezależnie od jego autorytetu.

A. Poza nauczycielskim urzędem kościoła - biblistyka rozwija się zarówno pod wpływem badań naukowych, jak tez w związku z próbą wyjaśniania problematyki za pomocą niektó­rych koncepcji filozoficznych.

1. W naukach pomocniczych - obejmujących m.in. filologię, literaturę pozabiblijną, historię, reli­gioznawstwo, geografię biblijną i topografię, archeologię Palestyny i starożytnych krajów Bliskiego Wschodu, początkowo przeważał krytycyzm o nastawieniu skraj­nie racjonalistycznym; dzięki dążeniom do obiektywizmu naukowego rozpoczęła się współpraca międzywyznaniowa, do której przy­stąpili również uczeni katoliccy we wszystkich prawie dziedzinach nauk pomocniczych.
W filologii biblijnej i badaniach tekstualnych szczególnie zasłu­żyli się m.in. - W. Gesenius (zm. 1842), K. Lachmann (zm. 1851), K. Tischendorf (zm. 1874), H.G.A. Ewald (zm. 1875), J. Olshausen (zm. 1882), E. Hatch (zm. 1889), P.A. de Lagarde (zm. 1891), F.J.A. Hort (zm. 1892), S. Baer (zm. 1897), B.F. Westcott (zm. 1901), S. Mandelkern (zm. 1902), F. Blass (zm. 1907), J. Wordsworth (zm. 1911), E. Nestle (zm. 1913), Ch.D. Ginsburg (zm. 1914), H. von Soden (zm. 1914), C.R. Gregory (zm. 1917), R. Kittel (zm. 1929), H.S.J. Thackeray (zm. 1930), H.J. White (zm. 1934), J. Touzard (zm. 1938), P. Jouon (zm. 1940), J. Archutowski (zm. 1944), A. Merk (zm. 1945), F. Zorell (zm. 1947), J.M. Bover (zm. 1954), A. Debrunner (zm. 1958), K. Steuernagel (zm. 1958), W. Bauer (zm. 1960), P.E. Kahle (zm. 1964), A. Vaccari (zm. 1965), W. Baumgartner (zm. 1970), P. Humbert (zm. 1972), H.J. Vogels (zm. 1972), S. Jellicoe (zm. 1973), M. Zerwick (zm. 1975), L. Semkowski (zm. 1977), K. Aland, M. Black, C.M. Martini i J. Ziegler; od 1907 Komisja do Rewizji Wulgaty, której członkami są benedyktyni z opactwa św. Hieronima w Rzymie, przygotowuje krytyczne wydanie Vg i publikuje poszczególne księgi; od 1908 Septuaginta-Unternehmen, któremu patronuje Societas Litterarum w Getyndze, przygotowuje krytyczną edycję LXX i wydaje poszczególne księgi; od 1953 The Peshitta Institute w Lejdzie przygotowuje krytyczne wydanie syryjskiego przekładu Peszitty i publikuje poszczególne księgi; w 1967-77 wydano krytyczny podręczny TH (masorecki) pt. Biblia hebraica stuttgartensia; od 1969 Uniwersytet Hebrajski w Jerozolimie przygoto­wuje masorecki TH; opracowany na życzenie Soboru Wat. II tekst neowulgaty, nad którym pracowano od 1965, zatwierdził 25 IV 1979 papież Jan Paweł II konstytucją Scripturarum thesaurus.
W zakresie języków i literatury pozabiblijnej starożytnych krajów Bliskiego Wschodu zasłużyli się m.in. - G.F. Grotenfend (zm. 1853), E. Hincks (zm. 1866), G. Smith (zm. 1876), W. Wright (zm. 1889), H. Rawlinson (zm. 1895), J. Oppert (zm. 1905), E. Kautzsch (zm. 1910), J. Friedrich (zm. 1917), J. Kohler (zm. 1919), F. Delitzsch (zm. 1922), P. Haupt (zm. 1926), H. Gressmann (zm. 1927), R.H. Charles (zm. 1931), A.H. Sayce (zm. 1933), E.A. Wallis Budge (zm. 1934), F. Hommel (zm. 1936), A. Deissmann (zm. 1937), H.S. Langdon (zm. 1937), L. Durr (zm. 1938), V. Scheil (zm. 1940), L.J. Delaporte (zm. 1944), F. Thureau-Dangin (zm. 1944), A. Ungnad (zm. 1945), E. Hennecke (zm. 1951), P. Koschaker (zm. 1951), B. Hrozny (zm. 1952), A. Deimel (zm. 1954), J. Bonsirven (zm. 1958), J. Aistleitner (zm. 1960), E. Drioton (zm. 1961), A. Pohl (zm. 1961), B. Gemser (zm. 1962), E.A. Speiser (zm. 1965), E. Dhorme (zm. 1966), C. Virolleaud (zm. 1969), A. Goetze (zm. 1971), E. Tisserant (zm. 1972), J.M. Allegro, C. Bezold, J. Bottero, C. Brockelmann, M. Burrows, E.F. Campbell, M. Dahood, H. Donner, G.R. Driver, A. Dupont-Sommer, I.N. Epstein, A. Falkenstein, C.H. Gordon, E. Hammershaimb, Th. Jacobsen, A.S. Kapelrud, J.A. Knudtzon, S.N. Kramer, B. Landsberger, E.R. de Lange, E. Lipiński, P. Meriggi, J.T. Milik, J. Montgomery, H. Otten, H.W.F. Saggs, H. Schmokel, G. Vermes i M. Weippert; do najbardziej znanych zbiorów tekstów z tej dziedziny należą - Altorientalische Texte zum AT (Gressmann AOT), Altorientalische Bilder zum AT (Gressmann AOB), Ancient Near Eastern Texts Relating to the OT (ANET), The Ancient Near East in Pictures Relating to the OT (ANEP); do ważniejszych serii opracowań monograficznych należą - NT Toots and Studies (Lei 1961-), Umwelt des Urchristentums (UUCh), Die Umwelt des AT (B 1966-), Alter Orient und AT (Nk 1968-), Ugarit-Forschungen (Nk 1969-), Studia ad corpus hellenisticum NT (Lei 1970-), Alter Orient und AT - Sonderreihe (Nk 1971-).
W zakresie historii biblijnej i religioznawstwa na uwagę zasłu­gują m.in. - A.F. Gfrorer (zm. 1861), I. Schuster (zm. 1869), F. Lenormant (zm. 1883), W.R. Smith (zm. 1894), E. Schurer (zm. 1910), R. Smend (zm. 1913), G. Maspero (zm. 1916), L. Desnoyers (zm. 1928), J. Felten (zm. 1929), F.X. Kugler (zm. 1929), E. Meyer (zm. 1930), J.H. Breasted (zm. 1935), P. Riessler (zm. 1935), A. Julicher (zm. 1938), E. Sellin (zm. 1946), W.O.E. Oesterley (zm. 1950), U. Holzmeister (zm. 1953), A. Alt (zm. 1956), P. Heinisch (zm. 1956), Ch.C. Torrey (zm. 1956), A.H. Gardiner (zm. 1963), Y. Kaufmann (zm. 1963), J. Hempel (zm. 1964), G. Ricciotti (zm. 1964), Th.H. Robinson (zm. 1964), P. Montet (zm. 1966), J. Jelito (zm. 1967), M. Noth (zm. 1968), H. Junker (zm. 1971), J.J. Spijkerman (zm. 1973), J. Jeremias (zm. 1979), W. Beyerlin, J. Bright, K. Galling, A.H. Gunneweg, A. Jirku, L. Leipold, A. Malamat, B. Mazar, S. Moscati, K. Prumm, C. Schedl, Ae. Schópfer, H. Tadmpr, E. Weidner i D.J. Wiseman; do szczególnie cennych publikacji z tej dziedziny należy m.in. Biblisch-historisches Handworterbuch (BHH) oraz Die Bibel und ihre Welt (BuW).
W dziedzinie geografii, topografii i archeologii biblijnej najbar­dziej znani są m.in. - E. Smith (zm. 1857), E. Robinson (zm. 1863), P.E. Botta (zm. 1870), T. Tobler (zm. 1877), A. Mariette (zm. 1881), V. Guerin (zm. 1891), J.L. Burckhardt (zm. 1897), C. Schick (zm. 1901), Ch. Wilson (zm. 1905), C.R. Conder (zm. 1910), H. Rassam (zm. 1910), Ch. Clermont-Ganneau (zm. 1923), R. Koldewey (zm. 1925), G. Schumacher (zm. 1925), W. Szczepański (zm. 1927), Ch. Warren (zm. 1927), F. Buhl (zm. 1932), A. Mallon (zm. 1934), A. Jeremias (zm. 1935), L. Borchardt (zm. 1938), F.J. Bliss (zm. 1939), H.G. Dalman (zm. 1941), R.C. Thompson (zm. 1941), W.M. Flinders Petrie (zm. 1942), G.A. Reisner (zm. 1942), K. Watzinger (zm. 1948), R.A.S. Macalister (zm. 1950), Ph.L.O. Guy (zm. 1952), F.M. Abel (zm. 1953), E.L. Sukenik (zm. 1953), H. Frankfort (zm. 1954), P. Thomsen (zm. 1954), J. Garstang (zm. 1956), R. Dussaud (zm. 1958), J.W. Crowfoot (zm. 1959), L.H. Vincent (zm. 1960), L. Wooley (zm. 1960), A.S. Marmardji (zm. 1963), D. Baldi (zm. 1966), A.H. Detweiler (zm. 1970), W.F. Albright (zm. 1971), N. Glueck (zm. 1971), R. de Vaux (zm. 1971), M. Avi-Yonah (zm. 1974), G.E. Wright (zm. 1974), Y. Aharoni (zm. 1976), A. Parrot (zm. 1980), R. Amiran, B. Bagatti, D. Bały, G.A. Barrois, J.S. Buckingham, M. Du Buit, C.S. Fisher, G.M. Fitzgerald, D.A.E. Garrod, H.J. Franken, J.L. Kelso, K.M. Kenyon, H.H. Kitchener, J. Marquet-Krause, J. Naveh, R. Neuville, G. Posener, R. Rohricht, F. de Saulcy, C.F.A. Schaeffer, J. Simons, G.C. Thompson, F.A.J. Turyille-Petre i Y. Yadin. Do najlepszych opracowań, poza atlasami biblijnymi (Y. Aharoni, M. Avi-Yonah, Carta's Atlas of the Bible, J 1964; The Macmillan Bible Atlas, NY 1968), zalicza się D. Baldiego Enchiridion locorum sanctorum (J 1935.1955²), H.N. i A.L. Moldenke Plants of the Bible (NY 1952), R. de Vaux Les institutions de l'AT (I-II, P 1958-60), F.S. Bodenheimera Animal and Man in Bible Lands (Lei 1960), Y. Yadina The Art of Warfare in Biblical Lands in the Light of Archaeological Studies (Ramat Gan 1963), J. Livera The Military History of the Land of Israel in Biblical Times (Tel Awiw 1965) i B.N. Wambacqa Instituta Biblica I. De antiquitatibus sacris (R 1965).