Dzieje Izraela

CZAS WYPEŁNIENIA - NOWE PRZYMIERZE

Religijne i społeczne tło wydarzeń nowotestamentowych

W okresie dominacji rzymskiej w Palestynie mieszkało ok. pół miliona Żydów, zaś ok. 8 milionów przebywało w diasporze (stanowili 10% ludności całego imperium rzymskiego). Przynależność do narodu wybranego określały trzy kryteria: obrzezanie, posiadanie izraelskich przodków oraz przestrzeganie Tory, do czego przywiązywano wielką wagę. Prozelici, ludzie wykonujący zawody uznawane za nieczyste, dzieci z nieprawego łoża nie byli pełnoprawnymi obywatelami żydowskimi. W czasach przedchrześcijańskich Żydzi nawet nie spożywali posiłków wraz z poganami.
Mieszkańcy Palestyny tworzyli typowe społeczeństwo patriarchalne. Rodzina, której głową był mężczyzna, stanowiła podstawową komórkę społeczną. Kobiecie przypadała rola podrzędna. Żydzi mieli wielkie poczucie przynależności do swej rodziny i szerzej – do narodu. Małżeństwa kojarzono zazwyczaj w obrębie tego samego klanu, dlatego wszelkie podziały społeczne wynikały nie ze struktury klasowej, ale właśnie z przynależności do danego rodu (pokolenia). Potomkowie Aarona np. byli kapłanami, a Lewiego (tzw. lewici) – pełnili niższe posługi w Świątyni Jerozolimskiej.
Fakt bycia narodem wybranym przesądzał o teokratycznym charakterze organizacji społecznej Izraelitów. Rytm życia wyznaczała wiara w Jedynego Boga oraz związany z nią kult (modlitwy, ofiary, święta, pielgrzymki). Obraz społeczeństwa kształtowały stronnictwa i sekty religijne, których korzenie sięgały czasów machabejskich (II w. przed Chr.). Trzy najważniejsze to: saduceusze, faryzeusze i wywodzący się z nich radykalni esseńczycy. Najpóźniej, około 7 r. po Chr., powstało ugrupowanie narodowowyzwoleńcze zwane zelotami (gorliwcami). Ich dążenia polityczne doprowadziły do wybuchu pierwszego powstania żydowskiego i w konsekwencji do zburzenia Jerozolimy.
Za sprawowanie kultu Bożego odpowiedzialni byli kapłani. Szczególne miejsce wśród nich zajmował arcykapłan. Początkowo urząd ten był dziedziczny i dożywotni, lecz w czasach rzymskich wyznaczanie i odwoływanie arcykapłana leżało w gestii prokuratora. Do zadań najwyższego kapłana należało składanie ofiar (raz w roku mógł on wejść do Świętego Świętych w Świątyni jerozolimskiej) oraz wyjaśnianie Prawa. Przewodniczył on również Sanhedrynowi, czyli Wysokiej Radzie. Przełożeni kapłanów i najwyżsi kapłani byli członkami jerozolimskiej arystokracji kapłańskiej. Wywodzili się zazwyczaj ze stronnictwa saduceuszy. Stopień niższy w hierarchii kapłańskiej stanowili kapłani podzieleni na 24 sekcje (klasy), które kolejno pełniły przez tydzień (oraz w czasie trzech świąt, podczas których obowiązywała Żydów pielgrzymka do Jerozolimy) służbę w Świątyni. Kapłana, który składał wówczas ofiarę kadzenia, wyznaczano drogą losowania. Lewici stanowili rodzaj niższego duchowieństwa. Do ich zadań należało przygotowywanie ofiar, pobieranie dziesięcin, pełnienie służby w straży świątynnej oraz zajmowanie się muzyką.
Kiedy w 70 r. Tytus zburzył Jerozolimę, skończył się okres kultu związanego ze Świątynią. Wywołało to potrzebę położenia kresu podziałom między Żydami. Grupa rabinów-faryzeuszy zebranych w Yawne opracowała jeden kalendarz liturgiczny, ujednoliciła kult w synagogach i ustaliła kanon Biblii Hebrajskiej. Odtąd judaizm trwał w wersji faryzejskiej. Inne grupy powoli zanikły.

 

Spis treści