Apokalipsa

Niemniej księga daje nam aktualne pouczenia, gdyż wykazuje, że czas obecny winien być przeniknięty perspektywą eschatologiczną, a jeśli tak, to również myślą o próbie i zasadzkach szatana, pośród których należy przypominać sobie o Bogu, który broni swoich wyznawców. Stąd, choć autor wizje swoje i zainteresowania z nich wynikające skierował na dwa okresy historii Kościoła, wolno nam je widzieć jako ponadczasowe, tym bardziej, że spożytkował on naukę proroków, która wciąż towarzyszy wędrówce ludu Bożego. Trzeba więc stwierdzić, że Apokalipsa głosi orędzie o nadziei, które jest aktualne na wszystkie czasy.
Analizą egzegetyczną obejmiemy: 1,1-3; 2,1-7; 6,12-17; 12,1-18; 20,1-10; 21,1-8.

1,1-3

¹ Objawienie Jezusa Chrystusa, które dał Mu Bóg, aby ukazać swoim sługom to, co musi się stać niebawem, On zaś oznajmił je, wysławszy swojego anioła, słudze swojemu Janowi, ² który zaświadczył, że słowem Boga i świadectwem Jezusa Chrystusa jest to, co ujrzał. ³ Szczęśliwy ten, kto czyta, i ci, którzy słuchają słów proroctwa i strzegą tego, co w nich napisane, gdyż chwila jest bliska.

Wiersze te są prologiem do całej księgi, wskazującym na źródło wiedzy, którą przeka­zuje ona czytelnikom.
W. 1 zaczyna się od wyrazu „objawienie" będącego przekładem greckiego słowa ἀποκάλυψις, które dało początek wyrażeniu apokalipsa. Ten ostatni wyraz oznacza działanie Boga wobec człowieka, objawienie się chwalebnego Chrystusa przy końcu czasów (Rz 2, 5; 8, 19; 1 Kor 1,7; 2 Tes 1,7; 1 P 1,7.13), a wreszcie oznacza specyficzny gatunek literacki. Wyraz ten stał się jednocześnie (w II w.) tytułem księgi. Księga bowiem przekazuje treść objawienia pochodzącego od Boga, tzn. Ojca, który przekazał je Chrystusowi, On zaś wysłał anioła - postać wciąż występująca w apokaliptyce, pośrednicząca między Bogiem i człowiekiem i interpretująca Boże słowo - by był zwiastunem objawionej prawdy wobec Jana. Objawienie stanie się znane wszystkim „sługom" Boga, tzn. wiernym (por. Dz 2,18; 4,29; Ef 6,6; 1 P 2,16), dzięki czemu będą oni społecznością prorocką. Treścią objawie­nia jest to, „co musi się stać niebawem", a więc na pewno i w niedługim czasie, gdyż jest nieodwołalnym planem Bożym. Treść tego wyrażenia, charakterystycznego dla apokaliptyki, zapowiadającego bliską przyszłość i nieodzowność spełnienia się zapowiadanych wy­darzeń ma swe uzasadnienie w zmartwychwstaniu Chrystusa, które to wydarzenie jest za­sadnicze pośród faktów składających się na historię zbawienia i rozpoczyna fazę osta­teczną tej historii. Wysłany przez Chrystusa anioł „oznajmił" (ἐσήμανεν - można prze­łożyć: oznajmił znakami) Janowi poprzez wizję i obrazy to wszystko, co miało być obja­wione. Jan nazwany jest sługą, a więc tytułem wyrażającym skromność Apostoła (używał go też Paweł: Rz 1,1; Ga 1,1; Flp 1,1; Tt 1,1).
W. 2 mówi o świadectwie Jana dotyczącym otrzymanych wizji - są one „słowem Boga i świadectwem Jezusa Chrystusa". W Apokalipsie, jak i często w NT, świadectwo stoi w bliskim związku z prorockim charakterem posłannictwa. Świadkiem jest ten, kto usły­szał słowo Boże lub ujrzał rzeczywistości niebiańskie oraz zrozumiał Boży plan działania. To właśnie usłyszenie lub zobaczenie staje się jego posłannictwem - ma je przekazać in­nym ludziom w ten sposób, by oni nie tylko zrozumieli oznajmioną im treść, lecz również żywą wiarą uwierzyli. Świadkiem pierwszym i najdoskonalszym - we wszystkich pismach Jana - jest Jezus, ponieważ On autentycznie i wiernie przekazuje Boże przeznaczenia. Gmina chrześcijańska z kolei oświecona i umocniona przez Ducha Świętego przekazuje innym ludziom świadectwo Jezusa. Świadectwo to (μαρτυρία), stało się szczególnego ro­dzaju, gdyż musiało być złożone mimo oporu i prześladowania i dlatego świadek musiał je niejednokrotnie opłacać swoją krwią, stając się męczennikiem (stąd μἁρτυρ znaczy: świadek, męczennik). Jan również składa świadectwo wierne o tym, co „ujrzał", tzn. co poprzez wizje - charakterystyczny w apokaliptyce sposób poznania Bożych zamysłów - poznał jako Boże słowo poświadczone przez Chrystusa. Słowo to odnosić się będzie do powtórnego przyjścia Syna Bożego w chwale oraz do losów eschatologicznych Kościoła.
W. 3 wprowadza nas w scenerię liturgiczną, w której widzimy lektora i słuchaczy. Tak nad nim i nad resztą rozciąga się Boże błogosławieństwo dzięki odczytywaniu i wysłuchi­waniu „słów proroctwa", tzn. treści objawionej i zawartej w Apokalipsie, oraz dzięki strze­żeniu tej treści w pamięci i w postępowaniu. Dodatek o krótkości czasu, podobnie jak w. 1, jest zachętą przypominającą bliskość wydarzeń, które mają nastąpić. Dodajmy, że lektor i słuchacze z czasów Jana są reprezentantami nauczających i słuchających członków Kościoła wszystkich czasów.

2,1-7

¹ Aniołowi Kościoła w Efezie napisz: To mówi Ten, który dzierży siedem gwiazd swoją prawi­cą, który przechadza się pośród siedmiu złotych świeczników: ² Znam twoje dzieła i trud, i twoją wytrwałość, a także i to, że nie możesz znieść złych, że poddałeś próbie tych, którzy twierdzą, że są apostołami, a nie są, i odkryłeś, że są kłamcami. ³ Masz także wytrwałość, a także wycierpiałeś dła imienia mego i nie uległeś trudowi. ⁴ Ale mam przeciw tobie, że utraciłeś pierwszą miłość twoją. ⁵ Przypomnij więc sobie, skąd spadłeś, i nawróć się, i czyń pierwsze dzieła. A jeśli nie, przychodzę do ciebie i poruszę twój świecznik z jego miejsca - jeśli się nie nawrócisz. ⁶ Ale to masz, że niena­widzisz dzieł nikolaitów, których i Ja nienawidzę. ⁷ Kto ma uszy, niech usłyszy to, co Duch mówi do Kościołów. Temu, kto zwycięża, dam spożywać z drzewa żywota, które jest w raju Boga.

Jest to pierwszy z siedmiu listów podyktowanych przez Syna Człowieczego Janowi do poszczególnych Kościołów lokalnych rzymskiej prowincji Azji, której stolicą od r. 129 przed Chr. był Efez. Tu, wg tradycji (Ireneusz, Klemens Aleksandryjski, Apoloniusz, Euzebiusz z Cezarei, Augustyn) znalazł się Jan po r. 70 i tu zmarł. Pierwszy list pisany jest do biskupa Kościoła w Efezie.
W. 1 ukazuje Autora listu, Syna Człowieczego (por. 1,10-20), który spełnia władzę nad siedmioma aniołami (gwiazdami) Kościołów, tzn. nad ich duchami, które uosabiają się w konkretnym biskupie danego Kościoła. Chrystus więc sprawuje władzę nad każdym biskupem i do niego kieruje swoje orędzie. Władzę tę wykonuje również nad każda gminą kościelną, na co wskazuje obrazowe wyrażenie o przechadzaniu się pośród świeczników. Kościoły więc przyrównane są do świeczników, które promieniują światłem na całe otocze­nie. Tak Kościół promieniuje Bożym blaskiem wokół siebie.
Ww. 2-3 są pochwałą dla biskupa Efezu, gdyż wykazał się czynami pełnymi trudu apostolskiego oraz wytrwałością w rozpoznawaniu i tropieniu tych, którzy byli fałszywymi apostołami i kłamcami. Biskup ten nadto wiele wycierpiał podczas prześladowania i tu również okazał swoją wytrwałość.
Ww. 4-5 podają zastrzeżenia skierowane do adresata oraz konkretne postulaty doty­czące jego postępowania. Utracił on bowiem „pierwszą miłość" (w. 4), która w tym czasie osłabła - nie tyle wobec Boga i Chrystusa, gdyż wytrwał podczas prześladowań, ile raczej wobec swoich podopiecznych. Biskup więc ma poczynić refleksje, które mu przypomną, że obniżył poziom swego posługiwania Kościołowi, ma się nawrócić, tzn. zmienić swoje duchowe usposobienie, i ma na nowo, jak dawniej, zacząć spełniać dobre czyny. W prze­ciwnym wypadku nastąpi kara. Obrazowe jej ukazanie jako poruszenie świecznika wska­zuje bardziej na karę doczesną niż wieczną.
W. 6 znów zawiera pochwałę biskupa. Tym razem za zdecydowaną postawę wobec nikolaitów. Prawie nic nie wiemy o tej sekcie, o której jeszcze będzie wzmianka w w. 15. Z Apokalipsy wynika, że miała ona charakter gnostycki i libertyński, a nazwę jej trzeba pewnie uzasadniać imieniem bliżej nieznanego Nikolaosa.