Apokalipsa

BIBLIOGRAFIA
W. Klinger, O czasie powstania Apokalipsy Janowej, RBL 6(1953)133-147; A. Jankowski, Apokalipsa świętego Jana. Wstęp-przekład z oryginału-komentarz, Poznań 1959; O udzial w trium­fie Baranka. Próba systematyzacji danych teologicznych Apokalipsy św. Jana, AK 58 (1959) 28-41; Aktualność apokaliptycznych listów do siedmiu kościolów, RBL 12(1959) 260-299; „Duch i Oblu­bienica mówią: Przyjdź" (Ap22,17). Modlitwa Kościoła a posłannictwo eschatologiczne Ducha Świętego, AnCr 1 (1969) 83-105; Chrystus Apokalipsy Janowej a eon obecny, AnCr 14 (1982) 243-292; Syn Człowieczy w Janowej Apokalipsie, PTom 1 (1984) 39-48; Chrystus Apokalipsy św. Jana, w: Dopowiedzenia chrystologii biblijnej, Poznań 1987, 83-167; F. Gryglewicz, Interpretacja Apo­kalipsy św. Jana, RBL 6 (1965) 346-357; Apokaliptyczny Baranek, w: S. Łach, M. Filipiak (red.), Mesjasz w biblijnej historii zbawienia, Lublin 1974, 375-386; E. Michoń, Symbolika kluczy w Apokalipsie, SW 4 (1967) 133-159; E. Dąbrowski, Autor Apokalipsy, w: Konfrontacje, dz. cyt., 188-200; J. Wilk, Triumf Baranka jako idea przewodnia Apokalipsy, CT 40, 3 (1970) 45-60; L. Stachowiak, Apokaliptyka i eschatologia u progu ery chrześcijańskiej, AK 77 (1971) 57-68; J. Paściak, Biblijny obraz Chrystusa Króla (ze szczególnym uwzględnieniem Apokalipsy), RBL 25 (1972) 168-189; T. Jelonek, Obraz Syjonu w Apokalipsie i liście do Hebrajczyków, SW 12 (1975) 489-494; J. Szlaga, Apokaliptyczne „co ma nastąpić niebawem" a oczekiwanie paruzji, RBL 28(1975)230-234; Wizja królestwa Bożego w Apokalipsie, w: S. Łach, M. Filipiak (red.), Królestwo Boże w Piśmie świętym, Lublin 1976, 201-213; F. Sieg, OMOIOΣ YIOΣ ANΘPΏΠOY (Ap 1,13). Chrystologia Syna Człowieczego (Ap 1,9-3, 21), Warszawa 1981; Warunek zwycięstwa według „listów do siedmiu Kościolów" Ap 2-3, AK 100 (1983) 62-68; Siedem gwiazd - aniołowie siedmiu Kościołów (Ap 1, 20), RBL 36 (1983) 131-137; Listy do siedmiu Kościołów. Apokalipsa św. Jana 1-3 z komentarzem egzegetyczno-teologicznym, Warszawa 1985 (Bobolanum, 12); H. Lempa, Badania nad Apokalipsą św. Jana we współczesnej biblistyce polskiej (1945-1985), RBL 39 (1986)259-274.

Słowo „apokalipsa" wywodzi się od greckiego czasownika άποκαλύπτειν, który oznacza : odsłonić, podnieść kurtynę. Tak więc apokalipsa jest odsłonięciem tego, co jest zakryte przed oczami ludzi, jest objawieniem.
Dla lepszego zrozumienia gatunku literackiego zw. apokaliptycznym przypomnij­my, czym jest proroctwo. Tym bardziej, że autor Apokalipsy często łączy swoje posłannictwo z posłannictwem proroków (1,3; 10,7; 11,18; 26,6.9.18). W Starym Przymierzu prorok był przede wszystkim głosicielem i interpretatorem słowa Bożego. Jego zadaniem było też podtrzymywać naród wybrany w wierności Prawu Mojże­szowemu i w zachowaniu czystości tego Prawa. Prorok, aby mógł lepiej spełnić swe posłannictwo, niejednokrotnie obdarzony był nadzwyczajnymi objawieniami ukazu­jącymi mu przyszłe wydarzenia, które miały być znakiem uwierzytelniającym jego funkcję proroczą (por. np. 1 Sm 1,10nn; Iz 7,14; Jr 28, 15nn; 44, 29-30). Można ogólnie powiedzieć, że prorok widział i zapowiadał kary, które miały spaść na wia­rołomny naród, a szczególnie zapowiadał wielką katastrofę r. 586. Gdy natomiast to się stało, prorok zapowiadał odbudowę państwa i odnowę religijną. W tym zna­czeniu prorok był „widzący", gdyż otrzymał od Boga objawienie przyszłych wyda­rzeń, których reszta obywateli przewidzieć nie mogła. Podkreślmy jednak, że zapo­wiadanie przyszłych wydarzeń było jedynie pomocą do spełnienia misji proroka, która polegała na przypominaniu narodowi jego indywidualnych i społecznych zo­bowiązań moralnych. W pierwotnym chrześcijaństwie profetyzm w dalszym ciągu posiadał ważne znaczenie, gdyż w hierarchii charyzmatów występował zaraz po godności apostolskiej (1 Kor 12,28-29; Ef 4,11). Zadaniem proroka było zachęcać i pocieszać wiernych (1 Kor 14, 2), a w miarę potrzeby przepowiadać przyszłość (Dz 11,28; 21,11), a jeszcze bardziej wyjaśniać, dzięki światłu Ducha Świętego, treść Pisma św., a zwłaszcza proroctw (1 P 1,10-12) i w ten sposób ukazywać miste­rium zbawczego planu Bożego (1 Kor 13,2; Ef 3,5; Rz 16,25). Ta prorocza funkcja w Nowym Przymierzu miała także posłużyć chrześcijanom w polemikach z Żydami, gdyż wykazywała, że życie i śmierć Chrystusa dokonały się zgodnie z Pismami.

Nie ma rozbieżności między prorockim i apokaliptycznym gatunkiem literackim, lecz jest dopełnienie. Jak proroctwo tak i apokaliptyka kierują swój wzrok ku przy­szłości, ku tajemnicom w niej zawartym. O ile jednak proroctwo patrzyło w przy­szłość jedynie marginalnie, o tyle apokaliptyka w pierwszym rzędzie nią była zainte­resowana, natomiast zagadnienia moralne schodziły w niej na dalszy plan. Apoka­lipsy powstały w okresie trudnym, gdy naród wybrany gnębiony był prześladowa­niami przez władzę państwową i dlatego trzeba było podtrzymywać nadzieję narodu i ukazywać nadprzyrodzony sens próby, jaka zaistniała, wskazując na nędzny koniec prześladowców i nadejście czasów pełnych szczęścia dla prześladowanych (por. Dn - pierwszą apokalipsę, z II w.).

Zauważa się znaczną ewolucję w literackim przekazie treści głoszonej przez pro­roków oraz przez apokalipsy. Choć prorocy od początku ukazują swe proroctwa jako wizję (por. Am 1,1; Mi 1,1; Na 1,1...), to jednak rozumie się je jako pozna­nie, które jest czymś więcej niż realnym widzeniem na sposób zmysłowy lub wyobra­żeniowy. Jeśli nawet Izajasz ogląda na sposób realny Boga (Iz 6,1nn), to jednak pojmuje się to jako mistyczne spotkanie z Bogiem, które nie jest treścią orędzia głoszonego przez Izajasza. U Jeremiasza można już mówić o tym, że jego posłan­nictwo prorockie bierze swój początek z oglądania konkretnego obrazu, który staje się podstawą do tworzenia porównań i ukazywania ich słuchaczom (por. Jr 1,11n: wizja gałązki migdałowej; 18, 1-12: pobyt u garncarza; 24, 1-10: kosze z figami). Proces ten jeszcze pełniej rozwinął się u proroków powygnaniowych (Aggeusz, Za­chariasz), a w całej pełni zaistniał w Księdze Daniela, pierwszej apokalipsie w kanonie ksiąg ST. Odtąd przedmiot wizji nie będzie służył jedynie porównaniu, dzięki któremu prorok ukazuje treść swego orędzia, lecz jest scenerią ukazującą szereg wy­darzeń, o których wizjoner jest zobowiązany powiadomić swoich słuchaczy.

Jest oczywiste, że rzeczywistość niebiańska oglądana przez wizjonera przerasta jego samego jak również wszelkie rzeczy ziemskie. Ta pierwsza nie może być ogląda­na w sposób bezpośredni przez człowieka i dlatego wizjoner ogląda ją jako coś, co jest tylko nieco zbliżone. Stąd i jego wypowiedzi o tym zjawisku są jedynie analo­giami ukazywanymi jako szczególne, wywołujące głębokie wrażenie, niejednokrot­nie paradoksalne. Opisując je, wizjoner posługuje się wyrażeniami lub obrazami za­pożyczonymi z teofanii biblijnych lub ze świata religii greckiej, a także z religii wschodnich oraz z liturgii. Symbolika ta, pomocna dla zrozumienia rzeczy nie­bieskich, ma również wywołać zaufanie u słuchacza i wrażenie, że jest on w ten spo­sób uprzywilejowany. Poprzez ukazywanie alegorii, przeróżnych aluzji liczbowych i enigmatycznych wypowiedzi literatura apokaliptyczna zwraca się jedynie do wta­jemniczonych, gdyż tylko oni są wezwani do zrozumienia Bożych tajemnic. W ten sposób autor podkreśla ważność orędzia, które podaje, pobudzając zaciekawienie czytelnika. Symbolizm, który w tym celu jest wykorzystany, wynika z naturalnych właściwości rzeczy materialnych, które to właściwości wskazują na byty niema­terialne lub abstrakcyjne. A ponieważ konkretne szczegóły mają znaczenie symbo­liczne, więc też są połączeniem. I tak np. w Apokalipsie Jana gwiazda symbolizuje anioła, świecznik reprezentuje Kościół lokalny (1,20), siedem lamp lub siedem oczu symbolizują siedem Duchów Boga (4, 5; 5, 6), siedem głów bestii może reprezento­wać siedem wzgórz (Rzymu?) lub siedmiu królów (17, 9-10), natomiast lśniący i czysty bisior dobre czyny wiernych (19, 8). Rzeczą autora (lub redaktora) Apokalipsy jest ukazanie interpretacji tych symboli, choć nie zawsze tak jest, gdyż najczęściej wizjo­ner suponuje, że czytelnik zna treść symboliczną poszczególnych zjawisk, jaką zwykło im się przypisywać i dlatego ich nie tłumaczy, co dziś dla nas jest źródłem wielkiego niezrozumienia ich znaczenia.