Natura aniołów

Spośród siedmiu archaniołów, o których wspomina Księga Tobiasza (12,15), Biblia wylicza tylko imiona trzech: Micha-El („Któż jak Bóg"), Gabri-El („Mocą moją Bóg") i Rafa-El („Bóg uzdrawia"). Kościół na przestrzeni wieków powstrzymywał się przed nadawaniem imienia pozostałym czterem archaniołom. W roku 745 synod w Rzymie, zwołany przez papieża Zachariasza, zakazał używania pozabiblijnych imion dla aniołów przypominając jednocześnie, że należy używać jedynie trzech wspomnianych: Michała, Gabriela i Rafała. Także i później, w okresie Karola Wielkiego, lokalny synod w Akwizgranie, obradujący w roku 789 nie tylko zakazał, ale też zagroził ekskomuniką i wysokimi karami tym, którzy będą czcili Uriela, którego imię nie było podane w Biblii, ale pochodzi ze źródeł pozabiblijnych. W tym duchu utrzymane było również postanowienie Kongregacji Doktryny Wiary zakazujące wzywania aniołów, których imiona nie pojawiają się w tekstach Biblii ani w Kościelnej Tradycji^[10].

Zadania aniołów

Aniołowie są na usługach Jezusa Chrystusa. Św. Mateusz przekazuje słowa Chrystusa, który mówi, ze „Syn Człowieczy przyjdzie w swej chwale i wszyscy aniołowie z Nim..." (Mt 25, 31). Aniołowie należą do Chrystusa, ponieważ przez Niego i dla Niego zostali stworzeni. Pisze o tym Apostoł Paweł: „Bo w Nim zostało wszystko stworzone: i to, co w niebiosach, i to, co na ziemi, byty widzialne i niewidzialne, czy Trony, czy Panowanie, czy Zwierzchności, czy Władze. Wszystko przez Niego i dla Niego zostało stworzone" (Kol 1,16). Jezus Chrystus uczynił ich również posłańcami swojego zbawczego zamysłu: „Czyż nie są oni wszyscy duchami przeznaczonymi do usług, posyłanymi na pomoc tym, którzy mają posiąść zbawienia?" (Hbr 1,14)^[11].
Tak więc aniołowie obecni są od chwili stworzenia^[12] i przez całą historię zbawienia. Ich szczególnym zadaniem jest zwiastowanie „z daleka i z bliska"^[13] Bożego zamysłu zbawienia i służenie wypełnieniu się Bożych planów. Katechizm Kościoła Katolickiego wylicza następujące przykłady ich działania w historii świata i ludzi: zamykają raj ziemski (por. Rdz 3, 24), chronią Lota (por. Rdz 19), ratują Hagar i jej dziecko (por. Rdz 21, 17), powstrzymują rękę Abrahama (por. Rdz 22, 11), pośredniczą w przekazywaniu Prawa (por. Dz 7, 53), prowadzą lud Boży (por. Wj 23, 20-23), zwiastują narodziny (por. Sdz 13) i powołania (por. Sdz 6, 11-24; Iz 6, 6), towarzyszą prorokom (por. 1 Krl 19, 5). Kiedy natomiast „nadeszła pełnia czasów", archanioł Gabriel zwiastuje narodzenie Poprzednika oraz narodzenie samego Jezusa (por. Łk 1,11. 26).
Obecność aniołów, tak wyraźna w ST, jest równie silna w NT. Otaczają opieką i adorują Jezusa Chrystusa, zwiastują jego narodzenie (por. Łk 2, 14), strzegą Go w dzieciństwie (por. Mt 1,20; 2, 13. 19), służą Mu na pustyni (por, Mk 1,13; Mt 4,11), umacniają Go w agonii (por. Łk 22, 43) i mogliby ocalić Go z ręki nieprzyjaciół (por. Mt 26, 53). W tekstach Nowego Testamentu znajdujemy również informacje o aniołach, którzy „ewangelizują", głosząc dobrą Nowinę o Wcieleniu (por. Łk 2, 10. 8-14) i Zmartwychwstaniu Chrystusa (por. Mk 16, 5-7). Również z Chrystusem będą w czasie Jego powrotu i będą Mu służyć podczas sądu (por. Mt 13, 41; 24, 31; Łk 12, 8-9)^[14].
Zadania aniołów są więc rozmaite. Nie ograniczają się do jakiegoś wycinka czasu w życiu człowieka czy świata, ale obejmują całą jego historię, od początku do samego końca. Ich obecność widoczna jest również bardzo mocno w życiu Kościoła, o czym daje wyraźne świadectwo liturgia zarówno bizantyjska, jak i rzymska.
Liturgia bizantyńska żywi przekonanie o współudziale aniołów w oddawaniu czci Bogu na ziemi oraz o ich funkcji opiekuńczej wobec ludzi. Przekonanie to wyraża się również w wezwaniach ektenii^[15]. Z kolei w Cherubikonie^[16] Kościół prawosławny zachęca swoich wiernych do naśladowania pobożności aniołów. Warto również zaznaczyć, że obecność anioła w liturgii bizantyńskiej symbolizuje diakon.
Również i w liturgii rzymskiej aniołowie mają szczególnie ważne miejsce, o czym wspomina Katechizm Kościoła Katolickiego, kiedy mówi:

W liturgii Kościół łączy się z aniołami, by uwielbić trzykroć świętego Boga; przywołuje ich obecność (w Supplices Te rogamus... - „Pokornie Cię prosimy..." z Kanonu rzymskiego, w In paradisum deducant te angeli... - „Niech aniołowie zawiodą cię do raju...", w liturgii pogrzebowej lub w „Hymnie cherubinów" w liturgii bizantyjskiej) oraz czci szczególnie pamięć niektórych aniołów (św. Michała, św. Gabriela, św. Rafała, św. Aniołów Stróżów)^[17]

Chwała aniołów

Należy pamiętać, że chociaż są czystymi duchami, aniołowie są istnieniami napełnionymi Duchem Świętym i żyją w zażyłości z Trójcą Świętą. Przebywają w obecności Boga, kontemplują Jego oblicze (Iz 6, 2; Dn 7, 10; Mt 18, 10) i oddają Mu wieczne uwielbienie (Ap 4, 4-11). Św. Augustyn, a następnie św. Tomasz nauczali, że aniołowie zostali stworzeni w stanie łaski uświęcającej, która była darem darmowym, lecz potrzebnym dla nich w celu powrotu do Boga. Każdy z duchów otrzymał łaskę odpowiednią do swojej natury^[18]. W konsekwencji pełnia ich rozwoju dokonywała się w jednym akcie przejścia od łaski do chwały.
Przeciwnie nauczali Pioir Lombard, św. Bonawentura czy bł. Jan Duns Szkot, zdaniem których aniołowie zostali uświęceni w jakiś czas po swoim stworzeniu. W ślad za tym szło również nauczanie tychże teologów, że wizja uszczęśliwiająca, jaką cieszyli się aniołowie, musiała zostać poprzedzona przez akt zdobycia samoświadomości, a następnie przez akt pełnej współpracy z łaską Bożą. Po nich dopiero, niejako w trzecim akcie, anioł cieszyć się może wizją uszczęśliwiającą^[19].
Chwała, w której żyją aniołowie, ustępuje chwale Matki Bożej, będącej Królową Aniołów, jak odmawiamy w Litanii Loretańskiej. Tę wyższość Maryi nad aniołami podkreśla wyraźnie tradycja Kościoła Wschodniego. W Akatyście liturgia prawosławna wielbi Maryję słowami:

Witaj, głębino nawet anielskim okiem niezbadana^[20],
Witaj, cudzie, o którym słów brak jest aniołom^[21],
Witaj, tronie najświętszy Tego, co jest nad Cheruby,
Witaj, mieszkanie wzniosłe Tego, co ponad Serafy^[22]

Jak Chrystusowi, aniołowie zdają się podlegać również Maryi, która jest dla nich pośredniczką łask^[23]. O wyższości Maryi nad aniołami uczył wyraźnie św. Jan Damasceński, mówiąc o dziewięciu chórach aniołów, które ozdabiają Świętą Dziewicę i śpiewają jej pieśni uwielbienia.

Aniołowie stróżowie

Już w Starym Testamencie spotykamy się z przekonaniem, że każdy indywidualny człowiek i każda wspólnota posiada swojego anioła stróża. Tak na przykład w Psalmie 91,11 czytamy, że Bóg „swoim aniołom dał rozkaz o tobie, aby cię strzegli na wszystkich twych drogach. Na rękach będą cię nosili, abyś nie uraził swej stopy o kamień". Z kolei autor Psalmu 34, 7 sugeruje, że anioł opiekuje się całą wspólnotą, mówi bowiem: „Anioł Pański zakłada obóz warowny wokół bojących się Jego i niesie im ocalenie". Księga Wyjścia opowiada, że Naród Wybrany miał swojego anioła, który opiekował się nim w czasie jego drogi do Ziemi Obiecanej:

Oto Ja posyłam anioła przed tobą, aby cię strzegł w czasie twojej drogi i doprowadził cię do miejsca, które ci wyznaczyłem. Szanuj go i bądź uważny na jego słowa. Nie sprzeciwiaj się mu w niczym, gdyż nie przebaczy waszych przewinień, bo imię moje jest w nim. Jeśli będziesz wiernie słuchał jego głosu i wykonywał to wszystko, co ci polecam, będę nieprzyjacielem twoich nieprzyjaciół i będę odnosił się wrogo do odnoszących się tak do ciebie. Mój anioł poprzedzi cię (Wj 23, 20-23)^[24].