Prolog

Wyrażenie hōs monogenous para patros można rozumieć jako zwykłe porów­nanie nawiązujące do codziennego życia rodzinnego. Ale zazwyczaj traktuje się je jako epitety Jezusa i Boga (tak rozumieją polskie przekłady, pisząc obydwa sło­wa - Jednorodzony i ojciec - dużymi literami). Egzegeci (np. O. Hofius, Struktur und Gedankengang des Logos Hymnus, 24; I. de la Potterie, La Verite dans Sant Jean, 178) przysłówek hōs interpretują bowiem nie w sensie porównawczym, lecz w znaczeniu wyjaśniającym, a brak rodzajnika przy patros i monogenous nie wskazuje na nieoznaczoność, ponieważ w języku greckim opuszcza się rodzajnik, kiedy przed rzeczownikiem występuje partykuła para, natomiast monogenous jest bez rodzajnika, gdyż pełni funkcję orzeczenia.
Termin monogenēs występuje 9 razy w NT, w czym trzykrotnie w Ewangelii Łukasza (Łk 7,12; 8,42; 9,38) i raz w Hbr 11, 17 na oznaczenie jedynaka oraz jeden raz w 1 J 4, 9 i czterokrotnie w czwartej Ewangelii (1,14.18; 3,16.18) na oznaczenie stosunku Jezusa do Ojca. W Septuagincie termin monogenēs wystę­puje w znaczeniu jedyny jako odpowiednik hebr. jāhîd - jedyny, samotny bez ko­notacji „narodzenia" (por. Ps 22, 20; 25, 16; 35, 17). J.A. Fitzmyer (μονογενής, 1081-1083) uważa, że u Jana występuje w tym podstawowym znaczeniu biblijnym (stąd Hieronim tłumaczy unicus, ale Wulgata zmienia na unigenitus). W języku greckim termin monogenēs nie ma konotacji rodzicielskiej, gdyż semantycznie nie łączy się on bezpośrednio z czasownikiem gennan - rodzić, lecz z genos - rodzaj. Morfologicznie i semantycznie należy on do przymiotników złożonych, oznaczających jakość, właściwość przymiotu związaną z pochodzeniem, jak oreigenēs (pochodzący z gór, mieszkający w górach), thēlygenēs (kobiecy), homogenēs (z tego samego rodu, krewny), heterogenēs (różnoraki, odmienny) itp. (por. Thyen, 97). Dlatego monogenēs znaczy jedyny w swoim rodzaju (genos), jednorodny, pod względem pochodzenia stanowiący „jedność" (por. monogenizm, poligenizm). Dopiero w późniejszych dyskusjach chrystologicznych uwydatniano w tym termi­nie u Jana element „zrodzenia", co ma uzasadnienie w hipotetycznej wersji pier­wotnej l, 12-13 w sensie chrystologicznym. W polskiej katolickiej tradycji egzege-tycznej, idącej za tradycją łacińską, w odniesieniu do Jezusa przyjmuje się termin „Jednorodzony". Natomiast Biblia Gdańska ma w w. 14 jedynak" (w w. 18 „jedy­ny Syn"), a Biblia Brzeska ma „Jednorodny". Ten ostatni termin wydaje się najwła­ściwszym polskim odpowiednikiem Janowego monogenēs, gdyż wskazuje zarów­no na pochodzenie od Ojca, jak i na te sanie właściwości, co ma Ojciec. Jednak ze względu na ustaloną tradycję w religijnym języku w obszarze języka polskiego będziemy posługiwać się słowem „Jednorodzony". Według M. Morgena w histo­rii tradycji i redakcji czwartej Ewangelii można wyróżnić trzy etapy w stosowaniu terminu monogenēs do Jezusa. Na pierwszym etapie ten termin występuje z termi­nem Syn - Jednorodzony Syn (3, 16-17; 1J 4, 9-10). Na drugim etapie do tego ty­tułu dodano Bóg - Jednorodzony Syn Boga (3, 18). Na ostatnim, trzecim etapie powstało określenie Chrystusa jako Jednorodzonego Boga (1,14.18). Ewolucja tego określenia wskazuje na otwarty monoteizm teologii Janowej oraz na szukanie adekwatnych pojęć teologicznych.
Przyimek prara z gen. implikuje bezpośrednią relację między źródłem a obiek­tem, który pochodzi ze źródła, a w w. 14 podkreśla więź osobową, która łączy Syna z Ojcem.
W sformułowaniu i oglądaliśmy Jego chwałę zmienia się tok narracyjny z trze­ciej osoby na pierwszą osobę liczby mnogiej, co podkreśla świadectwo i wia­rę wspólnoty. Świadkowie, którzy zobaczyli Słowo Wcielone, wypowiadają to, co usłyszeli: widzący ciało, oglądają chwałę. Chwała Jezusa oznacza obecność i działanie Boga w Nim. W ST i w judaizmie termin chwała jest używany w zna­czeniu obiektywnym (hebr. kābôd etymologicznie znaczy ciężar) - oznacza ważność osoby, znaczenie społeczne, dostojeństwo, majestat. Drugorzędnie może oznaczać cześć lub szacunek oddawany wartościom ludzkim lub boskim. W zna­czeniu teologicznym oznacza promienne odbicie obecności Boga, promienio­wanie obecności Boga w całej Jego potędze, świętości i czystości. Szczególnym miejscem obecności chwały Boga była świątynia jerozolimska. Teraz chwała Boga jest dostępna dla człowieka w osobie Jezusa (por. 2, 11).