Prolog

Z racji bogatej treści chrystologicznej wyrażenie kai ho logos sarks egeneto kai eskēnōsen en hymin (w. 14a) jest w centrum zainteresowania egzegetów i po­jawiają się coraz to nowe ujęcia treści w nim zawartej. Interpretacja w. 14 przy­biera bowiem wiele odcieni w zależności od tego, czy główny akcent kładzie się na wcielenie w pierwszej części (w. 14a), czy na chwałę Jednorodzonego w dru­giej części wersetu (w. 14b). Mając na uwadze w. 14a, jedni komentatorzy są­dzą, że główny akcent spoczywa tu na pojęciu Logosu, inni przypuszczają, że na słowie sarks lub na egeneto. Z tego względu w interpretacji w. 14 można wyróż­nić przynajmniej trzy podstawowe kierunki: zaakcentowanie chwały czy Bóstwa Jezusa, uwydatnienie człowieczeństwa Chrystusa, podkreślenie niepodzielności człowieczeństwa i Bóstwa w Jezusie.
Na rozumienie funkcji 1,14 w czwartej Ewangelii w znacznym stopniu wpły­wają także hipotezy na temat genezy i podłoża historyczno-religijnego prologu oraz chrystologii Janowej. Zdaniem wielu egzegetów, w. 14 należy do hymnu pierwotnego, który ewangelista włączył jako źródło do prologu. We współczesnej egzegezie coraz bardziej zdaje się jednak przeważać opinia, że w. 14 nie należał do hymnu pierwotnego (niezależnie od tego, jak tłumaczy się charakter i genezę tego hymnu), ale ma odmienne pochodzenie, a do prologu został włączony bądź przez ewangelistę, bądź przez ostatniego redaktora.
Jednak przyjmuje się ścisłe powiązanie formuł w. 14 z historią chrystologii Kościoła Janowego. Dlatego w. 14 na płaszczyźnie preewangelijnej traktuje się bądź jako odrębną formę literacką z aklamacją (Chorsohluss) związaną z opi­sem cudu, bądź jako wyznanie wiary wspólnotowej. Zatem z dotychczasowych badań wynika, że formuła a Słowo stało się ciałem należała do duchowego dzie­dzictwa Kościoła Janowego. Wprawdzie mogła ona spełniać inną funkcję w tra­dycji Janowej, a inną w aktualnym tekście Ewangelii, to jednak należy raczej przypuszczać, że funkcja teologiczna formuły w czwartej Ewangelii idzie po linii funkcji wyznania wiary w Kościele Janowym. Przypuszcza się więc, że formuła ta została wprowadzona do Ewangelii w związku z błędami chrystologicznymi.
W przeciwstawieniu do E. Käsemanna (Jesu letzter Wille, 61n. 98. 145. 158), który w. 14 interpretuje jako „naiwny doketyzm", współcześni egzegeci (np. Schnackenburg, t. 1,155. 243n; Schnelle, 242; G. Richter, Studien zum Johannesevangelium, 149-151; W. Langbrandtner, Weltferner Gott oder Gott der Liebe, 38-40) w formule A Słowo stało się ciałem dopatrują się na ogół polemiki antydoketycznej. Nie można jednak zacieśniać sensu w. 14 do jednostronnego akcentowania człowieczeństwa Jezusowego w polemice z doketyzmem. Autor czwartej Ewan­gelii wykazuje, że konkretne człowieczeństwo Jezusa i mało znaczące pochodze­nie z Nazaretu, które w oczach Jego przeciwników jest podstawą do odrzucania Jego roszczeń do synostwa Bożego jako bluźnierstwa, dla wierzącego jest miej­scem objawienia się jedynego rodzaju istoty Bożej - Syna posłanego przez Ojca (por. Thyen, 91).
Podobnie w interpretacji formuły kai eskēnōsen en hymin komentatorzy róż­nią się między sobą w przesuwaniu akcentów i odcieni. Zasadniczy sens formu­ły wynika z rozumienia słowa skēnoun na tle starotestamentowego pojęcia obec­ności Boga w narodzie wybranym. Przypuszcza się, że autor wybrał to słowo, aby nawiązać do obecności Jahwe w Namiocie Spotkania, odnosząc objawienie się chwały Jednorodzonego do teofanii na Synaju albo do tradycji sapiencjal-nej na temat obecności Boga w narodzie wybranym (por. Syr 24, 8n). Formuła i zamieszkało wśród nas (kai eskēnōsen en hēmin - dosł. rozbiło namiot; Gawroński tłumaczy: zanamiotowił) w świecie obznajomionym ze ST ma kontekst ściśle teologiczny. Nawiązuje ona do idei przebywania Jahwe w narodzie wybranym w Namiocie Spotkania na pustyni (por. Wj 25, 8; 29, 42-46; Kpł 26,11; Lb 35,34 itp.), następnie w świątyni jerozolimskiej (por. 1Krl 8,10-13), a zwłaszcza do przebywania Boga w Izraelu przez swe Prawo i Mądrość (por. Syr 24, 8-12. 23; Ba 3, 36; 4, 1-4). Dla ewangelisty Jezus jest nowym namiotem, nową świąty­nią, nowym miejscem i sposobem obecności Boga wśród ludzi. Słowo nie tylko stało się ciałem, czyli człowiekiem, ale Jezus jako człowiek jest pełen łaski i prawdy. W tym sformułowaniu wczesnochrześcijańskie i Pawłowe pojęcie łaski zosta­ło połączone z typowo Janowym pojęciem prawdy (por. 14, 6). Łaska oznacza wszystko, co pochodzi od Boga. Natomiast prawda koncentruje uwagę na rze­czywistości Boga w Jezusie w przeciwstawieniu do wszystkiego, co jest pozorne i fałszywe.