Dwie tradycje przekazu ustanowienia Eucharystii

Niewątpliwie poszczególni Ewangeliści przekazują słowa konsekracji w tej formie, w jakiej były powtarzane podczas sprawowania Eucharystii w pierwotnych wspólnotach, do których należeli. Poszczególne gminy bowiem zachowując to, co było istotne dla sprawowania Eucharystii, modyfikowały pewne szczegóły przystosowując je do swoich potrzeb. I stąd w tradycji antiocheńskiej Jezus dokonuje konsekracji kielicha już po wieczerzy, a więc w jakimś odstępie czasowym od konsekracji chleba. Stąd też Apostoł Paweł i św. Łukasz zapiszą: „tak samo kielich [wziął] po wieczerzy” (Łk 22,20); „podobnie, skończywszy wieczerzę” (1 Kor 11, 25). Ale z przekazu tradycji jerozolimskiej wynika, że konsekracja kielicha nastąpiła zaraz po konsekracji chleba. Powstałą trudność tłumaczy się tym, że tradycja przekazywana przez św. Marka i św. Mateusza dokonała pewnej modyfikacji tekstu zachowując tylko to, co istotne. Istotna bowiem była sama konsekracja a nie odstęp między konsekracją chleba i wina. Takiej wersji słów konsekracji używano w liturgii sprawowanej we wspólnotach judeochrześcijańskich.

Różnice w tekstach powstały w procesie ich przekładu z języka aramejskiego, w którym zostały wypowiedziane, na grecki, w którym były powtarzane podczas liturgii. I tak tekst św. Marka posiada bardzo dużo cech semickich świadczących o niedawno dokonanym przekładzie z języka aramejskiego. Pochodzący od niego przekaz św. Mateusza ma już wyraźnie lepszy styl, zgodny z zasadami składni języka greckiego, ma mniejszą ilość semityzmów, co świadczy, iż św. Mateusz przejmując przekaz św. Marka dokonał poprawy przekładu[6].

Najważniejsze podobieństwa i różnice między dwiema tradycjami przekazującymi opisy ustanowienia:

Podobieństwa. We wszystkich przekazach występują zwroty: „A gdy oni jedli, (Jezus) wziął chleb, odmówił błogosławieństwo” (Mt, Mk), „Następnie wziął chleb, odmówiwszy dziękczynienie” (Łk), „Pan Jezus [...] wziął chleb i dzięki uczyniwszy” (1 Kor); „Połamał (go) i dał (podał) im (uczniom)” (Mt, Mk, Łk), „połamał i rzekł” (1 Kor); „Za wielu” (Mt, Mk) lub „za was” (Łk, 1 Kor). Wszędzie występują dwa człony, jeden związany z chlebem, a drugi z winem.

Najważniejsze różnice. Tradycja jerozolimska nie dodaje przy konsekracji chleba zwrotu: „za was będzie wydane”. W tym przekazie wino staje się „Krwią Przymierza”. W przekazie tradycji antiocheńskiej Eucharystia jest przyczyną zaistnienia „Nowego Przymierza”. W przekazie judeochrześcijańskim krew jest wylana „za wielu”, w antiocheńskim „za was”. Tradycja Markowo-Mateuszowa, w przeciwieństwie do Pawłowo-Łukaszowej, nie wspomina także o nakazie powtarzania czynności Jezusowych.