Mądrościowe działanie Ducha Bożego

Czy to oznacza, że działania „mądrości” są podobne, czy wręcz takie same, jak działanie Ducha Bożego? W jaki sposób Księga Mądrości mówi o aktywności „ducha” i „mądrości” w odniesieniu do kosmosu?

Natchniony autor mówi, że „Duch Pański” (gr. pneūma kyríou – dosłownie „Duch Pana”) wypełnia makrokosmos, czyli daje zawartość wszechświatowi: „Duch Pański wypełnia wszechświat, a Ten, który podtrzymuje wszystko, ma znajomość mowy” (Mdr 1,7). „Mądrość” natomiast ukazuje jako rzeczywistość, której wpływ rozciąga się wszędzie, która sprawuje w sposób nadzwyczajny rządy w całym kosmosie: „Jej [mądrości] moc sięga krańców świata i wszystkim zarządza wspaniale” (Mdr 8,1). Kosmiczna funkcja podtrzymywania wszystkiego w istnieniu przypisywana jest zamiennie „mądrości” i „duchowi”. Aktywność „ducha Pańskiego” jest tożsama z działaniem „mądrości”, która jest zasadą spajającą całe stworzenie, gdyż odnawia wszystko (Mdr 7,27) oraz włada wszystkim z dobrocią (Mdr 8,1). Działanie sprawującej nad wszystkim rządy „mądrości” (Mdr 8,1), podobnie jak i „ducha” (Mdr 7,1), zostało przez autora natchnionego zidentyfikowane z czynnościami samego Boga nieustannie stwarzającego i podtrzymującego wszelkie istnienie. W świetle dojrzałego nauczania teologicznego Księgi Mądrości, utożsamiającego „mądrość” z „duchem”, trzeba dodać, że dar „ducha Pańskiego” identyfikuje się z „mądrością” Bożą, gdyż obydwie rzeczywistości pochodzą od Boga, który jest Duchem i Mądrością. Stąd też Bóg udziela się całemu stworzeniu, a zwłaszcza człowiekowi w całym bogactwie swojej istoty.

Boża mądrość, którą Księga Mądrości utożsamia z Duchem Bożym działa także w człowieku. Jaki zatem jest charakter tej aktywności?

We fragmencie otwierającym Księgę Mądrości autor natchniony, głosząc pochwałę uczciwego życia, rozumie „mądrość” jako „ducha” przebywającego w człowieku, który sprzeciwia się grzechowi: „Mądrość bowiem nie wstąpi w duszę przewrotną, nie zamieszka w ciele zaprzedanym grzechowi. Święty duch karności unika podstępu i odsunie się od niemądrych myśli, i wypłoszy go nadejście nieprawości. Mądrość bowiem jest duchem miłującym ludzi, ale słów bluźniercy nie zostawi bezkarnie: ponieważ Bóg świadkiem jego nerek, prawdziwym stróżem jego serca, Tym, który słyszy jego mowę” (Mdr 1,4-6). Przytoczone wersety Księgi Mądrości pokazują, że „mądrość” działa identycznie jak „duch”, którego uświęcające działanie zmierzało do odnowienia ludzkiego wnętrza (Ps 51,12-14; Ez 36,26-27). Mądrość będąca wynikiem miłości Boga wobec człowieka mieszka w duszy sprawiedliwego. Nie wstąpi ona jednak w duszę człowieka tkwiącego w grzechu (Mdr 1,4), gdyż chce, aby ludzie porzucili grzeszne, złe życie, mając udział w nieśmiertelności. Stąd też, jak naucza natchniony autor, „święty duch karności” ma moc uwalniać człowieka z grzechu, czyniąc go świętym. Ponieważ „duch święty”, podobnie jak „mądrość”, nie chce mieć nic wspólnego z bezbożnym, dlatego został nazwany duchem „wychowawcą” (gr. pneūma paideías), który sprzeciwia się wszelkiej nieprawości, stawiając człowiekowi wymagania, po to, by przekazać mu swą świętość. „Mądrość” bowiem jako „duch miłujący ludzi” (Mdr 1,6) pragnie obdarzyć ich własnym życiem, gdyż, jak naucza Księga Mądrości, „Bóg nie uczynił śmierci i nie cieszy się ze zguby żyjących” (Mdr 1,13). W świetle powyższych refleksji można powiedzieć, że wyłączną przyczyną śmierci jest bezbożność, gdyż dla grzesznika trwającego uporczywie w grzechach śmierć fizyczna jest nie tylko karą za popełnione grzechy, ale także początkiem jego śmierci duchowej, natomiast dla sprawiedliwego fizyczny koniec życia otwiera perspektywę wiecznego trwania przy Bogu. W tym kontekście Księga Mądrości już zapowiada nowe życie w „duchu”, o którym naucza Apostoł Paweł: „Oto teraz nie ma wyroku potępiającego dla tych, którzy są w Chrystusie Jezusie, gdyż prawo Ducha, który daje życie w Chrystusie Jezusie, uwolniło cię od prawa grzechu i śmierci” (Rz 8,1-2). To nowe życie przyniósł Chrystus, wykupując człowieka z grzechu oraz wyzwalając go od śmierci (Rz 5,12-21).

Zestawianie działania Bożej mądrości, które jest tożsame z aktywnością Ducha Bożego pokazuje, że tak naprawdę można je poznać jedynie ze skutków, jakie wywołuje.

Dla natchnionego autora Księgi Mądrości „duch mądrości” albo po prostu „mądrość” jako rzeczywistość Boża posiada charakter wewnętrzny czy duchowy, stąd też może przenikać wszystko z mocą i przemieniać. Konsekwentne utożsamianie „mądrości” z „duchem” prowadzi do sformułowania w centralnej części Księgi Mądrości nauki na temat pochodzenia, natury oraz przymiotów „mądrości” (Mdr 7,22-8,1). Starotestamentowy hagiograf zawarł w tym fragmencie wykaz cech „mądrości”: „Jest bowiem w niej [mądrości] duch rozumny, święty, jedyny, wieloraki, delikatny, ruchliwy, przenikliwy, nieskalany, jasny, niedokuczliwy, miłujący dobro, bystry, niepowstrzymany, dobroczynny, miłujący ludzi, trwały, niezawodny, nie ulega troskom, wszechpotężny i nad wszystkim czuwający, przenikający wszelkie duchy rozumne, czyste i najsubtelniejsze” (Mdr 7,22-23). Przytoczony tekst zawiera dwadzieścia jeden określeń „mądrości”, co pozwoliło wyrazić doskonałość absolutną opisywanej rzeczywistości. Efekt ten został osiągnięty poprzez iloczyn dwóch liczb: 7 - symbolu doskonałości oraz 3 - symbolu pełni. Przymioty i funkcje, do jakich odwołał się hagiograf opisując naturę „mądrości” tradycyjnie przypisywano „duchowi” Bożemu, co potwierdza tożsame rozumienie tych dwóch rzeczywistości. Autor natchniony konstruując katalog przymiotów „mądrości” posłużył się słownictwem zaczerpniętym z tradycji biblijnej oraz zapożyczoną terminologią pochodzącą z filozofii greckiej. To spotkanie hellenizmu z judaizmem, jakie dokonało się w Księdze Mądrości, przyczyniło się do położenia podwalin pod uniwersalizm chrześcijański głoszony przez Apostoła Pawła, który uczy, że Jezus Chrystus, Syn Boży, jest „mocą i mądrością Bożą” (1Kor 1,24).