Gatunki literackie w Biblii

W celu dokonania dalszej klasyfikacji trzeba w obu grupach gatunków wymienić bardzo liczne formy literackie. Dla ich wyróżnienia należałoby uwzględnić gatunki literackie, jakie były stosowane w kulturowym środowisku Izraela. Przede wszystkim wchodzą tu w rachubę gatunki występujące w literaturze semickiej. Wpływ na sposoby wyrażania się Biblii miała też literatura egipska, perska, a także grecko-łacińska.

Biblia, przejmując te różnorodne wzory starożytnej literatury, wykorzystuje je do przekazania swojej oryginalnej treści. Dlatego gatunki biblijne mimo tego, że są naśladownictwem zaczerpniętym z innych źródeł mają własną charakterystykę, którą trzeba każdorazowo uwzględniać.

Egzemplifikacja wszystkich tak rozpoznanych gatunków literackich, które występują w Biblii i dadzą się zakwalifikować do jednej z wyróżnionych grup, wymagałaby obszernej monografii, bardzo z pewnością potrzebnej. Dlatego w tym miejscu będziemy musieli zadowolić się jedynie bardzo wyrywkowym podaniem niektórych przykładów, bez omawiania ich charakterystyki i odpowiadających im kluczy, czyli sposobów interpretacyjnych.

Do pierwszej grupy, a więc gatunków określonych jako historyczne, możemy zaliczyć między innymi:

opis teofanii,
historię etiologiczną, dzieje patriarchów, opisy z dziejów Izraela,
kronikę, dokument, biografię lub autobiografię,
historię patetyczną,
mit, legendę, midrasz hagadyczny,
krótkie opowiadanie etiologiczne,
ewangelię,
dzieje (praxis),
apokalipsę jako teologię historii,
rodowód,
opis powołania,
hymn chrystologiczny, wyznanie wiary,
nowelę.
Do grupy gatunków mądrościowych, znów jedynie przykładowo, możemy zaliczyć:
kodeks prawa, sentencje prawne,
rytuał liturgiczny,
midrasz halachiczny,
wypowiedzi Mądrości,
kazanie, mowę,
wyrocznię,
błogosławieństwa i przekleństwa,
list,
przypowieść, alegorię,
aforyzmy,
bajkę,
wyznanie grzechów, lamentację.

Sporządzone powyżej listy gatunków nie wyczerpują wszystkich sposobów przemawiania Biblii. Istnieje jeszcze jeden, bardzo ważny sposób przemawiania Biblii, który, jako natchniony, jest słowem Boga, ale jest to słowo, które Bóg przekazuje człowiekowi, aby ten zwrócił się nim do swego Zbawiciela. Są to teksty modlitewne, wśród których poczesne miejsce zajmują psalmy, a w Nowym Testamencie modlitwa, której Jezus nauczył swoich uczniów, Ojcze nasz.
------------------------------

PRZYPISY:

[1] W polskiej literaturze biblijnej bardzo często dochodzi do pomieszania dwu pojęć: rodzajów i gatunków literackich. Od starożytności nauka o literaturze wyróżnia trzy i tylko trzy rodzaje literackie, którymi są: liryka, epika i dramat, w ramach dopiero tego trójpodziału możemy mówić o bardzo różnorodnych i licznych gatunkach literackich – por. M. Głowiński, T. Kostkiewiczowa, A. Okopień-Sławińska, J. Sławiński, Podręczny słownik terminów literackich, Warszawa 1994, s. 212-3; K. Andruczyk, D. Fiećko, Szkolny słownik gatunków literackich, b.m.w, b.d., s. 7-10.

[2] Na temat biblijnych gatunków literackich, uprzedzając to, co będzie powiedziane w dalszym ciągu naszych rozważań, można zobaczyć: J. St. Synowiec OFMConv, Gatunki literackie w Starym Testamencie, Kraków 2003; M. Bernacki, M. Pawlus, Słownik gatunków literackich, Bielsko-Biała 1999, s. 95-143.

[3] Herodot, Dzieje, z języka greckiego przełożył i opracował S. Hammer, Warszawa 2002.

[4] Tukidydes, Wojna peloponeska, z języka greckiego przełożył, przedmową i przypisami opatrzył K. Kumaniecki, Warszawa 2003.
[5] Ksenofont, Wyprawa Cyrusa, z języka greckiego przełożył, przedmową i przypisami opatrzył W. Madyda, Warszawa 2003.

[6] Epos o Gilgameszu (Antologia literatury mezopotamskiej) w tłumaczeniu K. Łyczkowskiej, Warszawa 2002.

[7] Por. M. Peter, Dyskusja nad rodzajami literackimi w Biblii ze szczególnym uwzględnieniem historiografii Starego Testamentu, w: Pod tchnieniem Ducha Świętego. Współczesna myśl teologiczna, praca zbiorowa pod red. M. Finkego, Poznań 1964, s. 187-198.

[8] Na temat proroków i ich pism szerzej można zobaczyć w: T. Jelonek, Prorocy Starego Testamentu (Biblia dla wszystkich), Kraków 1993.

[9] Por. L. Cremaschi, Zbawienie, w: Encyklopedia chrześcijaństwa. Historia i współczesność 2000 lat nadziei, praca zbiorowa, tłumaczenie zbiorowe, Kielce 2000, s. 784; Encyklopedia religii świata, II Zagadnienia problemowe, praca zbiorowa, tłumaczenie zbiorowe, Warszawa 2002, s. 1763-5; G. O’Collins SJ, E. G. Farrugia SJ, Leksykon pojęć teologicznych i kościelnych z indeksem angielsko-polskim, przekład J. Ożóg SJ, B. Żak, Kraków 2002, s. 405.