Spis ludności za Kwiryniusza (Łk 2,1-2)

Herodot, inny historiograf grecki, przytacza pytanie Kambyzesa zadane Preksaspesowi: „Kogo na całym świecie widziałeś tak celnie strzelającego?”^[111]. Jasne jest, że pytanie to nie dotyczyło wszystkich łuczników na „całym świecie”, chodziło tylko o tych łuczników, których w swym życiu widział Preksaspes w znanych mu obszarach ówczesnego świata.

Tukidydes, kolejny historiograf antyczny, również stosował zwrot „cały świat”^[112], choć w rzeczywistości miał on na myśli tylko pewien geograficznie ograniczony obszar ziemi.

Takiego samego słownictwa używał Dion Kasjusz, który pisał o powstaniu żydowskim (132 r.) pod przewodnictwem Bar Kochby: „Cały świat został poruszony”^[113].

Również Józef Flawiusz, historyk żydowski żyjący w tych samych czasach, co Ewangelista Łukasz (i tak jak on piszący w języku greckim), używał pojęcia „cały świat”, mając na myśli tak naprawdę tylko jakiś geograficznie ograniczony rejon ziemi. Pisał on na przykład, że dobrodziejstwa Elidy dotyczyły w rzeczywistości „całego zamieszkanego świata”, choć dalej w tym samym zdaniu wyjaśnia, że przez te słowa rozumie tylko te obszary ziemi, w których ludzie dobrze znają dokonania greckich olimpijczyków^[114]. W innym miejscu Flawiusz pod pojęciem „cały świat” rozumie tylko i wyłącznie granice ówczesnego Cesarstwa Rzymskiego, gdy pisze, że Rzymianom jest „uległy cały świat”^[115]. Powtarza to dalej, w następnym miejscu tego samego dzieła^[116]. Dalej Flawiusz pisze, że świecznik, stół i ołtarz kadzielny, jakie stały w świątyni jerozolimskiej, były „sławne na cały świat”^[117].

W innej swej pracy Flawiusz pisał: „Kiedy zaś potem Wespazjan i jego syn Tytus zawładnęli całym zamieszkanym światem, Aleksandryjczycy i Antiocheńczycy daremnie prosili ich o to, żeby Judejczykom odebrano prawa obywatelskie”^[118]. W tym wypadku Flawiusz, pisząc o „całym świecie”, ma na myśli najwyraźniej Cesarstwo Rzymskie (a więc tylko pewien obszar świata^[119]). Jednakże już w tym samym swoim dziele, lecz w innym miejscu Flawiusz, pisząc o „całym świecie”, ma na myśli Europę i Azję^[120], czyli już inny obszar (bowiem w czasach gdy Flawiusz pisał swe dzieło, w skład Cesarstwa Rzymskiego wchodziła także Palestyna^[121]). Flawiusz pisał też, że „szlachetność i uczciwość Cezara, które znane są całemu światu”^[122].

W pewnym odpisie dekretu Artakserksesa czytamy o tym, że podbił on „cały świat” (Est 4,18; por. Est 4,20), choć wiemy, że podbił on tylko część świata starożytnego.

Z tego wszystkiego po raz kolejny bardzo dobrze widać, że autorzy starożytni wraz z Flawiuszem, pisząc o „całym świecie”, mieli na myśli tylko jakiś konkretny obszar ich zainteresowania, a nie wręcz „cały świat” w naszym współczesnym pojęciu. Autorzy biblijni poszli w tej kwestii za autorami antycznymi, co widać już w Starym Testamencie. Przeanalizujmy więc kilka fragmentów ze ST, z których jasno widać, że autorzy biblijni rozumieli pojęcie „cała ziemia” tylko w odniesieniu do pewnego geograficznie ograniczonego obszaru ziemi. Jednym z najciekawszych fragmentów ukazujących, jak autorzy biblijni już w ST rozumieli pojęcie „cała ziemia”, jest tekst z Księgi Barucha 2,23, gdzie pojęcie „cała ziemia” (pasa he ge) odnosi się tylko do obszaru Judy:

„[…] zabiorę z miast Judy i z Jeruzalem głos radości i wesela, głos oblubieńca i oblubienicy, a cała ziemia będzie pustkowiem bez mieszkańców” (BT).

Identyczna sytuacja zachodzi w tekście z Jr 1,18, gdzie Bóg mówi do Jeremiasza, że uczyni go twierdzą warowną „przeciw całej ziemi” ( ‘al-kol ha’arec), choć w tym samym zdaniu dalej wyjaśnia mu już, że chodzi tu tylko o ziemię judzką, na której prorok będzie musiał pełnić swą misję:

„A oto Ja czynię cię dzisiaj twierdzą warowną, kolumną żelazną i murem spiżowym przeciw całej ziemi, przeciw królom judzkim i ich przywódcom, ich kapłanom i ludowi tej ziemi” (BT).

W Księdze Lamentacji (2,15) czytamy:

„W dłonie klaszczą nad tobą, wszyscy, co drogą przechodzą, gwiżdżą i kiwają głowami nad Córą Jeruzalem: Więc to ma być Miasto, cud piękna, radość całego świata (lekol-ha’arec – dosł. „całej ziemi”)?” (BT).

W Księdze Daniela (Dn 2,37-38) czytamy o Nabuchodonozorze:

„Ty, królu, królu królów, któremu Bóg nieba oddał panowanie, siłę, moc i chwałę, w którego ręce oddał w całym zamieszkałym świecie ludzi, zwierzęta polne i ptaki powietrzne i którego uczynił władcą nad nimi wszystkimi – ty jesteś głową ze złota” (BT).

Fragment ten mówi, że Nabuchodonozor rządzi w „całym zamieszkanym świecie”, choć wiemy, że królestwo babilońskie nie obejmowało swym zasięgiem całego ówczesnego świata.

W 1 Księdze Machabejskiej (1,3) czytamy o podbojach Aleksandra:

„Przeszedł on aż na krańce świata, a nabrał łupów od wielu narodów. Cała ziemia (he ge) przed nim zamilkła, jego zaś serce wbiło się w pychę” (BT).

Tutaj sytuacja przedstawia się tak samo jak punkt wyżej – jak pisałem wcześniej, Aleksander nie rządził całym ówczesnym światem (nie podbił nawet Indii), więc po raz kolejny widać, że określające zakres jego panowania pojęcie „cała ziemia” również nie odnosi się do całego ówczesnego świata.

W Joz 2,3 czytamy, że król Jerycha prosi Rachab, aby wydała mu zwiadowców izraelskich, którzy przyszli obejrzeć „całą ziemię” (kol-ha’arec). Jasne jest, że nie mogło tu chodzić o całą ziemię w znaczeniu globalnym, lecz jedynie o obszar Kanaanu.

W 1 Sm 14,25 czytamy, że ludzie „całej ziemi” (kol-ha’arec) weszli do lasu, gdzie był miód. Jasne jest, że nie chodziło tu o wszystkich ludzi na całym globie, tylko o pewien lokalny obszar.

W 1 Sm 13,3 czytamy, że Dawid oznajmił głosem trąby w „całej ziemi” (kol-ha’arec), że zwyciężył Filistynów. Jasne jest, że nie może tu chodzić o całą ziemię w dosłownym tego słowa znaczeniu, chodzi jedynie o jakiś obszar Izraela.

W 2 Sm 15,23 czytamy, że „cała ziemia” (kol-ha’arec) płakała, gdy lud przechodził. Znów nie może tu chodzić o wszystkich płaczących ludzi z całej ziemi w znaczeniu globalnym.

W 2 Sm 18,8 czytamy, że pewna walka wojsk Dawida toczyła się na „całej ziemi” (kol-ha’arec). Jasne jest, że znów nie może to być rozumiane dosłownie, w znaczeniu globu ziemskiego.

W Jr 4,27 i 12,11 (też Jr 23,10) czytamy, że „cała ziemia” (kol-ha’arec) zostanie spustoszona, choć chodzi tu tylko o obszar Judy.

Inne fragmenty, gdzie w ST pojęcia „cała ziemia” używa się w znaczeniu tylko jakiegoś konkretnego i ograniczonego geograficznie obszaru ziemi to np.: Joz 6,27; Sdz 6,37; 2 Sm 24,8; Jr 8,16; 15,10; 50,23; 51,7.41.49; 2 Krl 5,15; Jdt 2,1-2; 5,21; 6,4; 11,1; 11,7-8; 11,23; Ps 48,3; Ez 35,14; Dn 2,39 itd.