Spis ludności za Kwiryniusza (Łk 2,1-2)

10) Łukasz wymyślił konieczność udania się rodziców Jezusa na spis ludności w Betlejem tylko po to, żeby zamaskować galilejskie pochodzenie Jezusa. Z Judei bowiem wywodzili się najgorsi buntownicy żydowscy, więc Jego galilejskie pochodzenie mogło kojarzyć się czytelnikom Ewangelii już tylko jak najgorzej.

11) Łukasz po to zmyślił spis ludności w Betlejem, aby udowodnić pochodzenie Jezusa od Dawida^[8].

12) Józef, pielgrzymując do Betlejem na spis, mógł umieścić Marię u krewnej Elżbiety, gdzie spokojnie i w przyzwoitych warunkach mogłaby porodzić^[9].

13) Podróż Marii i Józefa na spis ludności nie mogła się odbyć, bo musiałoby to być zimą, skoro wtedy miał narodzić się Jezus. Była to pora deszczowa, gdy drogi były bardzo mokre i podróż w takich warunkach byłaby bardzo utrudniona. Droga na spis ludności była ponadto bardzo niebezpieczna, bowiem grasowało tam wielu rozbójników^[10].

14) Podróż Józefa z Marią na spis ludności do Betlejem nie mogła się odbyć, bowiem był to okres wielkich żydowskich świąt (Pascha, Święto Tygodni, Święto Namiotów), na które Żydzi byli zobowiązani pielgrzymować^[11].

15) Gdyby Józef podróżował do Betlejem, to nie szedłby przez niebezpieczne i ciężkie do przejścia góry Samarii, lecz przez dolinę Jordanu^[12].

16) Nie było potrzeby, aby Józef musiał natychmiast udawać się z Marią na spis do Betlejem, bo takie spisy trwały długo, nawet wiele miesięcy. Mógł więc poczekać, aż Maria urodzi^[13].


Na pierwszy rzut oka zarzuty te są bardzo poważne i bezdyskusyjnie uzasadnione. W rzeczywistości opierają się one jednak na całym zestawie filozoficznych założeń, przeinaczeń i przemilczeń faktów historycznych przeczących im, łącznie z tymi faktami, które pozwalają zadowalająco wyjaśnić te problemy. Niektóre z tych zarzutów są jawnie oparte na błędnych danych lub zwyczajnych przeinaczeniach (np. punkt 14 i 15 to polemika Uty Ranke-Heinemann ze swymi własnymi pomysłami, nie zaś z Łukaszem, o czym przekonamy się dalej). Odpowiem teraz więc po kolei i dość szczegółowo na każdy z tych zarzutów. Na początku zarzut pierwszy:


1) Spis ludności, przeprowadzony przez Rzymian, nie mógł odbyć się w Judei za panowania Heroda. Herod formalnie był suwerennym władcą i przyjacielem Rzymian, którzy w swojej mądrości nie mieli zwyczaju mieszać się do tego rodzaju spraw wewnętrznych.

Odpowiedź:
Judea może i była „formalnie niezależnym państwem”, jednakże w praktyce była to mniej więcej taka „niezależność”, jaką cieszyła się Polska w okresie przynależności do bloku sowieckiego, kiedy to nasi oficjele nie mogli właściwie nic zrobić bez uprzedniej zgody dygnitarzy komunistycznych z Moskwy. „Racjonaliści” używający powyższego zarzutu wobec Łukasza chyba nie bardzo wiedzą, czym było Cesarstwo Rzymskie, które w tym okresie podbiło wielki obszar ówczesnego świata starożytnego, a potem prawie niepodzielnie nad nim panowało.

Z historii wiemy, że Rzym przeprowadzał spisy także na tych terytoriach, na których rządzili królowie, którzy tak jak Herod^[14] cieszyli się statusem reges socii^[15], tzn. „królów sprzymierzonych”^[16]. Ten fakt ukazuje nam, że Rzymianie przeprowadzali swe spisy także na terenach rządzonych przez ich wasali, tym samym wcale nie jest tak, że Rzymianie nie mogli przeprowadzać jakichś spisów na terenie Palestyny tylko dlatego, że za czasów rzymskiego wasala Heroda Judea nie była jeszcze oficjalną częścią Cesarstwa.

Twierdzenie, że w czasach Jezusa Judea była stricte niezależnym państwem i dlatego Rzym nie mógł zlecić tam przeprowadzania spisu, to koncepcja, którą w sposób zdecydowany po raz pierwszy wysunął E. Schurer już 100 lat temu. „Racjonaliści” do dziś dnia powielają ten błąd w swoich publikacjach^[17]. Jeden z biblistów tak jednak skomentował ten pogląd:

„Pogląd taki jest nie do utrzymania. Znane nam są nie tylko kompetencje Heroda, ale i ich ograniczenia. Mówić w ich świetle o Palestynie jako kraju niezależnym byłoby przesadą. Właściwie bowiem Herod był wasalem Rzymu i August nie omieszkał mu tego przypomnieć z powodu wszczętej bez pozwolenia wojny z Nabatejczykami”^[18].

Jest to prawda. Józef Flawiusz wspominał o liście, który August napisał do Heroda i w którym przyznawał, że „dawniej uważał go za przyjaciela, a teraz poczytywać go będzie za sługę”^[19]. W 8 roku p.n.e. Rzym żądał także od zarządzającego Judeą i cieszącego się „formalną niezależnością” Heroda przysięgi na wierność cesarzowi. Herod nie mógł podjąć właściwie żadnej decyzji zewnętrznej ani wewnętrznej bez pozwolenia Rzymu. Nawet w sprawie uwięzienia i skazania na śmierć swych synów Herod musiał się pytać o zgodę cesarza Augusta^[20]. Niektórzy zauważają, że w czasach Heroda istotnie musiał się odbyć rzymski spis ludności w Judei, bowiem wspomniana dwa zdania wcześniej przysięga na wierność cesarzowi była z tym nierozłącznie związana^[21]. Królowie w Judei byli w okresie tej rzekomej niezależności od Rzymu zarówno detronizowani, jak i koronowani przez cesarzy rzymskich^[22]. Tak było też z Herodem, który – jak wspominał Flawiusz – został królem tylko „przez łaskę cezara i dekret rzymskiego senatu”^[23]. Herod nie był też w okresie „formalnej niezależności” Judei względem Rzymu zwolniony od płacenia podatków cesarzowi^[24]. Nawet swój testament Herod mógł spisać dopiero wtedy, gdy cesarz rzymski mu na to pozwolił^[25]. Dion Kasjusz w swym żywocie Augusta nazwał Heroda po prostu „klientem” cesarza^[26]. Gdy zaś Żydzi oskarżali Heroda o to, że stawia świątynie pogańskie, to odpowiedział im wtedy, że czyni to „z rozkazu i z polecenia cesarza”^[27]. Wspomniany już wyżej biblista pyta więc, mając na uwadze większość z tych wymienionych przed chwilą okoliczności: „Czyż można w tych warunkach mówić o innej niezależności niż iluzorycznej, skoro decydowała o niej wola Augusta, a nawet jego kaprys? Rozumiał to dobrze Herod, odnosząc się w wielu sprawach wprost do Rzymu i kierując się jego nakazami”^[28].

Skoro więc Herod kierował się nakazami Rzymu w swej polityce, to tym samym nic nie stoi na przeszkodzie, aby w Judei został przeprowadzony także spis ludności, jeśli tylko Rzymianie tak postanowili.