Czary, znaki niezwykłe i magia obronna

Cudotwórcza działalność opisywana była także w pobiblijnym środowisku judaizmu. Jednak moc uzdrowicielska i cudotwórcza ludzi, których pamięć przechowała literatura rabinistyczna, jest jednoznacznie związana z Bogiem Izraela i stanowi Jego odpowiedź na modlitwę wybranego człowieka. Niekiedy tylko sposób dokonywania cudów upodabnia ich do magów pogańskich^[13]. Różnie w okresie talmudycznym odnoszono się do ludzi oskarżanych o praktyki magiczne^[14].

Zarówno rabini, jak i inni pobożni wyznawcy jedynego Boga, jeżeli czynią rzeczy niezwykłe, to na podobieństwo postaci biblijnych. Nawet dary charyzmatyczne, w sposób najdokładniejszy opisane przez Pawła Apostoła (por. 1 Kor 12,8-10. 28-30), nie mogą być traktowane jako umiejętność, sztuka czy stała dyspozycja dokonywania rzeczy niezwykłych. Wskazuje na to już choćby określenie daru Ducha Świętego właściwego w sytuacji choroby. Brzmi ono „charyzmaty uzdrowień” (charismata iamatôn [cari,smata ivama,twn]) i wyklucza możliwość mówienia o człowieku-uzdrowicielu (por. 1 Kor 12,9. 28. 30)^[15]. Jedynym, kto zasługuje na miano „Uzdrowiciela”, jest Jahwe, zaś w Nowym Testamencie Jezus. Reprezentatywne pod tym względem są słowa, jakie wypowiada Jahwe do Mojżesza:

„Jeśli wiernie będziesz słuchał głosu Pana, twego Boga, i będziesz wykonywał to, co jest słuszne w Jego oczach; jeśli będziesz dawał posłuch Jego przykazaniom i strzegł wszystkich Jego praw, to nie ukarzę cię żadną z tych plag, jakie zesłałem na Egipt, bo Ja, Pan, chcę być twym lekarzem [^a] ” (Wj 15,26; BT).

Jednak ta działalność terapeutyczna (czasownik rf’ [apr]) oraz kara ma ukazać panowanie Boga i formowanie Jego ludu (por. Pwt 32,39)^[16].

Zastanawiające, iż Jezus Ewangelii nie „konkuruje” z uzdrowicielami, co najwyżej przywraca zdrowie w pobliżu Sadzawki Owczej, w miejscu, w którym wielu oczekiwało na interwencję anioła (por. J 5,1-9). Apostołowie natomiast dokonują uzdrowień w konfrontacji z przedstawicielami magii. Dwukrotnie zaś – już poza takim kontekstem – spotykamy się niemal z magicznym traktowaniem materialnych przedmiotów (cień i opaski) związanych z Piotrem i Pawłem (Dz 5,15; 19,12).

Z dziedziny magii obronnej przywołamy jedynie najbardziej charakterystyczne terminy, które zwykle dopiero w kontekście ujawniają swoje apotropaiczne znaczenie. Tak jest chociażby ze słowem therâfîm [~ypir"T.], które zwykle oznacza figurkę bóstwa^[17]. Terminem biblijnym, który odnosi się do amuletów, jest lâchaszîm [~yvix;l"], oznaczający także zaklinanie węża (Iz 3,20). Prawdopodobnie także półksiężyce (saharôn [!Arh]f;]), noszone przez kobiety i wielbłądy, mogły mieć znaczenie apotropaiczne (Sdz 8,21. 26; Iz 3,18)^[18]. Tradycja judaizmu określa terminem qemî‘în [!y[iymiq.] (sing. [;ymiQ" czyli 'przywiązane') amulety wykonane ze skórzanych lub pergaminowych pasków, zawierających wersety biblijne. Amulet z napisem wykonanym na płytce metalowej w literaturze rabinistycznej jest określany jako pslyn [!ylsp]^[19]. Z tej samej tradycji znany jest także „kamień zachowania” (’ewen theqûmâ[h] [hm"WqT. !b,a,]), który miał chronić kobiety w ciąży przed nieudanym porodem. Podobne zastosowania miały amulety określane terminami pû’â[h] [ha"WP] oraz baqqeszâjîm [~yyIv"Q.B;]^[20].

W greckim tłumaczeniu Biblii tylko raz występuje termin techniczny z dziedziny magii obronnej. Jest nim czasownik apotropiazô [avpotropia,zw], w formie medialnej przyjmujący znaczenie 'zażegnać zło modlitwą'^[21]. W Księdze Ezechiela (Ez 16,21) oddaje go czasownik ‘br [rb[], który oznacza 'przeprowadzać (przez ogień)'^[22]. Choć greckie terminy techniczne oznaczające amulety (lysifarmakon [lusifa,rmakon], phylaktêrion [fulakth,rion], apotropaios [avpotro,paioj], itp.) w tłumaczeniu Biblii nie występują^[23], to znajdujemy raz po raz w różnych jej księgach wzmianki o praktykach, które można zaliczyć do magii obronnej. Wspomina się o nich mimochodem, ale ślady archeologiczne takiej aktywności Izraelitów są liczne^[24].

Znaki od Boga są bardziej przekonujące niż czary

Biblia ukazuje aktywność magiczną najczęściej w kategoriach „przegranej konkurencji” z działaniem wybitnych przedstawicieli ludu Bożego, spełniających ważną misję. W ten sposób została przedstawiona „licytacja” pomiędzy Mojżeszem a magami Egiptu (Wj 7 – 10). Podobnie w Dziejach Apostolskich głosiciele Ewangelii okazują się bezkonkurencyjni w stosunku do podziwianych wcześniej przedstawicieli świata magicznego, takich jak Szymon (8,9-24), Elimas (13,6-12) czy siedmiu synów Skewasa (19,13-20).

Rozważania zacznijmy od ukazania magów i magii Egiptu, tak jak ich przedstawia tekst biblijny. W Księdze Wyjścia mówi się o wydarzeniach określanych jako „plagi” (Wj 7 – 8), a konkurenci Mojżesza są nazywani chartummê micraîm [~yIr:c.mi yMejur>x;] lub chartummîm [~yMijur>x;]. Takiego określenia używa się zamiennie z parą bardziej uniwersalnych terminów, jak ukazuje to werset mówiący o próbie zamiany laski w węże:

„Faraon wówczas kazał przywołać mędrców [~k"x"] i czarowników [@VeKi] , a wróżbici egipscy [~yIr:c.mi yMejur>x;] uczynili to samo dzięki swej tajemnej wiedzy [~h,yjel'B.] ” (Wj 7,11).


_________________________

SPIS TREŚCI :.
WSTĘP :.
ROZDZIAŁ IV :.
ROZDZIAŁ IX :.
PODSUMOWANIE :.