Czary, znaki niezwykłe i magia obronna

Mowa o praktykach, z których słynęła Babilonia. Ci, którzy liczą na skuteczność magii, zawiodą się^[40]. Prorok wręcz przepowie, że znawcy magii, profesjonaliści nie zdołają ocalić nawet samych siebie (47,14-15).

Nie brakuje także słów potępienia wypowiadanych pod adresem magii Egiptu. Późna refleksja autora Księgi Mądrości nad wydarzeniem wyjścia zawiera jednoznaczną ocenę magii, jak i polegania na środowisku mędrców:

„Zawiodły kłamliwe sztuczki czarnoksięstwa [magiko,j],
spadła haniebna kara za przechwalanie się mądrością” (Mdr 17,7; BT).

Ocena magii dokonuje się nie tylko w zestawieniu ze znakami mocy Boga. Magia zostaje określona jako sztuka, umiejętność (technê [te,cnh]), na dodatek jako śmieszna, nadająca się do wyszydzenia (empaigma [e;mpaigma]). Taka sztuka musi więc zawieść (katakeimai [kata,keimai]). Taka ocena magii zostaje przedstawiona na tle wydarzeń, gdy Izrael był wyzwalany przez swego Boga (Mdr 17,1 – 18,4)^[41].

W kolejnej antytezie, ukazującej diametralnie różny los Izraela i Egiptu, powraca motyw apologetyczny, przejęty nie tylko z Księgi Wyjścia (uznanie Boga Izraela przez magów i faraona), ale także użyteczny dla współczesnych wyznawców religii monoteistycznej żyjących w diasporze, do których adresowana jest refleksja mądrościowa:

„Ci, którzy wskutek czarów [farmakei,a] w nic nie wierzyli,
po zagładzie pierworodnych uznali,
że lud jest synem Bożym” (Mdr 18,13; BT).

Nowym motywem w refleksji nad exodusem narodu wybranego jest wskazanie czarów (farmakeia [farmakei,a]) jako przyczyny niewiary Egipcjan, a w konsekwencji i nieszczęść, które na nich spadły. Dopiero śmierć pierworodnych doprowadza mieszkańców Egiptu do niezwykłego wyznania (homologeô [o`mologe,w]). Jedyny lud (laos [lao,j]) jest „Synem Bożym”. Można się domyślać, iż w środowisku, w którym powstawała Księga Mądrości, problem magii i jej alternatywnej roli wobec wiary w Boga jedynego musiał być żywy.

W niezwykle „ekumenicznej” Księdze Mądrości pojawia się motyw nietypowy – łaskawość Boga wobec wszelkiego stworzenia, przejawiająca się w „nieznacznym karceniu upadających” (Mdr 12,1-2). Gdy autor musi uznać fakt ukarania mieszkańców Kanaanu, rychło dodaje – zwracając się bezpośrednio do Boga – „Ale ich jako ludzi oszczędzałeś” (12,8). W takim kontekście pojawia się uzasadnienie nienawiści (miseô [mise,w]) Boga Izraela do ludów zamieszkujących wcześniej ziemię obiecaną Izraelowi (12,4). Powodem jest ich obrzydliwa religijność, której elementem jest uprawianie czarów [na to wskazuje termin farmakeia [farmakei,a] (12,4)]. Pełne uzasadnienie nienawiści Jahwe brzmi tak:

„Bo i dawnych mieszkańców Twojej świętej ziemi
⁴ znienawidziłeś za ich postępki tak obrzydliwe:
akty czarów [e;rgon farmakeiw/n] , bezbożne inicjacje,
⁵ dzieci morderców bezlitosnych,
krwiożercze – z ludzkich ciał i krwi – biesiady
wtajemniczonych spośród bractwa” (Mdr 12,3-5).

Przywołany tekst ukazuje Boga, któremu nie tylko obcy jest grzech, ale który występuje także przeciw sprawcom grzechu. A ponieważ wymienione występki nie są błahe^[42], można wnioskować, że dla autora księgi praktyki czarów należą do czynów godnych najwyższego potępienia^[43].
W pismach Nowego Testamentu aktywność magiczna określona terminem farmakeia [farmakei,a] pojawia się 2 razy (w Septuagincie – 8 razy), w wykazie „uczynków ciała” (Ga 6,19-21) oraz w symbolicznej scenie z Apokalipsy, w jej końcowych partiach (18,23). W tym ostatnim tekście – niełatwym do interpretacji – pośród wielkiego płaczu i lamentu nad Babilonem pojawia się stwierdzenie:

„I światło lampy już w tobie nie rozbłyśnie. I głosu oblubieńca i oblubienicy już w tobie się nie usłyszy: bo kupcy twoi byli możnowładcami na ziemi, bo twymi czarami [farmakei,a] omamione zostały wszystkie narody” (Ap 18,23).

Interpretację utrudnia fakt, że w cały tekst obfituje w reminiscencje z ksiąg prorockich i apokaliptycznych, zaś przywołany przez nas werset stanowi cytat z Księgi Jeremiasza (Jr 25,10) oraz zawiera aluzje do kilku innych tekstów. Sama wzmianka o czarach pochodzi z zapowiedzi zagłady Babilonu, wieszczonej przez proroka Izajasza:

„Sieroctwo i wdowieństwo w pełni spadną na ciebie, pomimo wielu twoich czarów [farmakei,a] i mnóstwa twoich zaklęć [evpaoido,j]” (Iz 47,9).

Niezależnie od tego, jak będziemy identyfikować Babilon z Apokalipsy i rozwiązywać problem redakcji tekstu, praktykowanie i rozpowszechnianie czarów jest na pewno naganne w oczach autora tej księgi, a także nie aprobowane w społeczności wierzących^[44].

Apokalipsa zawiera jeszcze dwie wypowiedzi, w których pojawia się motyw magii. Obie pochodzą z wizji Jeruzalem czasów ostatecznych (21,8; 22,15). W Nowym Jeruzalem nie ma miejsca „dla tchórzów, niewiernych, obmierzłych, zabójców, rozpustników, guślarzy (farmakos [fa,rmakoj]), bałwochwalców i wszelkich kłamców” (21,8 a). Oni „mają udział w jeziorze gorejącym ogniem i siarką”, bo dla nich „jest śmierć druga” (21,8 b) – tak wyrokuje „donośny głos mówiący od tronu” (21,3). Ów wykaz można traktować jako parenetyczny, zaś wymienione grzechy od samego początku chrześcijaństwa traktowane są jako najcięższe.


_________________________

SPIS TREŚCI :.
WSTĘP :.
ROZDZIAŁ IV :.
ROZDZIAŁ IX :.
PODSUMOWANIE :.