Czary, znaki niezwykłe i magia obronna

Podobny charakter ma druga wypowiedź, zawarta w końcowej wizji dziejów Nowego Jeruzalem: „Na zewnątrz są psy, guślarze (farmakos [fa,rmakoj]), rozpustnicy, zabójcy, bałwochwalcy i każdy, kto kłamstwo kocha i nim żyje” (22,15). Kto uporczywie trwa przy takich grzechach, nie może spodziewać się zapłaty, którą jest wieczne przebywanie z Bogiem (por. 22,12). Odwołujemy się do tych tekstów, gdyż wymienione w nich grzechy są charakterystyczne dla pogan-grzeszników i odstępców, nie zaś dla wierzących^[45].

Szereg tekstów biblijnych ukazuje uprawianie magii jako przejaw zupełnie innej, religijności, której nie można zaakceptować, wręcz jako jedno z kryteriów wykluczających ze świętej społeczności ludu wybranego przez Pana. Z takiej perspektywy odwoływanie się do formuł magicznych, zaklęć i czarów jako sposobu wpływania na wydarzenia jest jednym z najpoważniejszych grzechów. Tym poważniejszym, że – w opinii autorów natchnionych –praktyki takie mogą odwodzić od wiary w jedynego Boga i od ufności w dobroć Pana dziejów, któremu człowiek powierza swój los (por. Pwt 13,2-6)^[46].

Spotkaniem głosicieli Dobrej Nowiny z przedstawicielami magii zajmiemy się w następnej partii książki, omawiającej kolejne konfrontacje, tak jak je przedstawiają Dzieje Apostolskie.


Ocena elementów działania magicznego wśród ludu Bożego

Magia pojawia się w religijności i życiu codziennym ludu Bożego w różny sposób i z niejednakową intensywnością. Niektóre rytuały religijne Izraela mają rodowód magiczny, ich wzorem były elementy świata magii. Pomimo późniejszego zróżnicowania znaczenia zewnętrzne podobieństwo gestów i słów pozostało. W zapisie autorów natchnionych znane postaci lub wydarzenia niejednokrotnie są tak przedstawiane, że granica między magią a religią staje się nieostra.

Prorok Eliasz, nazywany „mężem Bożym” (’îsz hâ-elohîm [~yhil{a/h' vyai]), z jednej strony został przedstawiony jako prorok broniący czystości wiary, z drugiej zaś – poprzez swoje słowa i zachowania – upodabnia się do tych, którzy posiadają magiczne zdolności. Wprawdzie w przypadku wskrzeszenia syna wdowy z Sarepty, obok gestów o charakterze magicznym (1 Krl 17,21)^[47], pojawia się dwukrotnie modlitwa prośby skierowana do Boga (17,20-21), zaś jako przyczynę ocalenia życia autor natchniony wskazuje Boga: „Pan wysłuchał wołania Eliasza” (17,22)^[48]. Jednak w przypadku dwukrotnego uśmiercenia pięćdziesiątników posłanych przez króla Ochozjasza wydarzenie zostało ukazane w taki sposób jakby Eliasz posiadał nadzwyczajne zdolności i nie musiał zwracać się z prośbą o pomoc do Boga (2 Krl 1,9-14). Gdy bowiem pięćdziesiątnik nakazuje prorokowi zejść z góry, ten wypowiada znamienne słowa: „Jeżeli ja jestem mężem Bożym, niech spadnie ogień z nieba i pochłonie ciebie wraz z twoją pięćdziesiątką!” (2 Krl 1,10 b). Tak też się dzieje (1,10 c) i to dwukrotnie (1,12)^[49]. Prorok powstrzymuje się od kontynuowania swojego postępowania na prośbę trzeciego pięćdziesiątnika oraz wyraźnego polecenia Anioła Pańskiego (1,13-15).

Zwraca się uwagę na rysy magiczne w działalności Eliasza także z powodu wstrzymania przez niego deszczu na okres trzech lat (1 Krl 17,1), zwłaszcza że biblijna narracja podkreśla jego autorytet w wypowiedzi skierowanej do Achaba: „Na życie Pana, Boga Izraela, któremu służę! Nie będzie w tych latach ani rosy, ani deszczu, dopóki nie powiem” (1 Krl 17,1). Należy pamiętać o określeniu, jakim obdarza proroka Achab: ‘ôhêr jîsrâ’êl [laer'f.yI rkE[o], a więc „dręczyciel Izraela” (1 Krl 18,17; por. 1 Krn 2,7 oraz Prz 11,17; 15,27). W ogóle czynności symboliczne proroków często przypominają zachowania magiczne. Tak jest w przypadku rozdzielenia Jordanu przez Eliasza za pomocą płaszcza, którym prorok uderza w wody rzeki (2 Krl 2,8). Skłania to niektórych badaczy do wniosku, że nie tylko w okresie formowania Ksiąg Królewskich, ale w całej historii Izraela^[50], aż do początków judaizmu, magia była co najmniej akceptowana (np. L. Blau)^[51].

Jeżeli nawet granica między czynnościami symbolicznymi przedstawianych proroków a zachowaniami magicznymi jest płynna, to autorzy biblijni w sposób jednoznaczny oceniają postępowanie władców-odstępców w Izraelu. Przyczyną takiej różnicy nie może być stronniczość środowisk formujących księgi, które sprzyjały nurtowi prorockiemu. Tekst biblijny wskazuje bowiem na jeden zasadniczy motyw krytyki postępowania niektórych władców: złamanie przymierza z Bogiem i sprzeniewierzenie się czystości wiary. To z kolei wyraża się wprowadzaniem kultu obcych bóstw oraz dopuszczaniem do działania specjalistów od magii, w różnym stopniu związanych z kultem nieortodoksyjnym.

Zarówno autor Drugiej Księgi Królewskiej, jak i Drugiej Księgi Kronik w podobnych co do treści wykazach ukazują przyczynę nieszczęść Izraela – jest nią między innymi uprawianie magii sprzymierzonej z bałwochwalstwem. Według takiej historiozofii król Manasses (698 – 642 przed Chr.) przyczynił się do upadku Jerozolimy i wygnania Judy, dlatego że „przeprowadził synów swoich przez ogień w Dolinie Synów Hinnoma, uprawiał wróżbiarstwo, czary i magię, ustanowił zaklinaczy i wieszczków. Mnóstwo zła uczynił w oczach Pana, pobudzając Go do gniewu” (2 Krn 33,6; por. 2 Krl 21,1-6). Tymczasem powinien się był liczyć z wyraźnym nakazem Prawa: „Nie pozwolisz żyć czarownicy (mechaszszêfâ[h] [hp'Vek;m.])” (Wj 22,17) czy też: „Nie znajdzie się pośród ciebie nikt, kto by przeprowadzał przez ogień swego syna lub córkę, uprawiał wróżby, gusła, przepowiednie i czary” (Pwt 18,10).

Prorocy, których wystąpienia i słowa relacjonują przypisane im księgi, surowo oceniają jakiekolwiek przejawy magii, sposoby poznania przyszłości czy wpływania na wydarzenia. W drugiej części Księgi Micheasza, zawierającej zapowiedzi mesjańskie (rozdz. 4 – 5), pojawia się groźba usunięcia wszystkiego, co ma rzekomo zapewniać pomyślność:

„Odejmę czary [@v,K,] z twej ręki
i wróżących [!n;["] już w tobie nie będzie”
(Mi 5,11; por. Mi 5,9-14).

Zapowiedź proroka dotyczy także zniszczenia środków militarnych i obronnych (5,9-10) oraz wszelkich elementów kultu bóstw, które są jedynie „dziełem rąk” człowieka (Mi 5,12). Zapowiedź odnosi się do „owego dnia”, w którym „Reszta Jakuba” będzie przewodzić wszystkim narodom (5,6-8)^[52].


_________________________

SPIS TREŚCI :.
WSTĘP :.
ROZDZIAŁ IV :.
ROZDZIAŁ IX :.
PODSUMOWANIE :.