Golgota i pusty grób

Na tak ukształtowanej przestrzeni wzniesiono świątynię Jowisza oraz świątynkę (edykułę) ku czci Wenus^[28]. Judeochrześcijanie wraz z innymi Żydami, a także Arabami i Samarytanami nie mieli prawa wstępu do miasta. Nie ozna­cza to, że w ogóle nie było tu wyznawców Chrystusa. Pozostawali etno-chrześcijanie i to oni mogli zachować tradycję Grobu Pańskiego, choć nie kontynuowali chyba kultu Jezusa w tym miejscu, żeby uniknąć podejrzenia o oddawanie czci Wenus. Euzebiusz na przykład wspomina wywodzącego się z pogaństwa biskupa Aelii imieniem Marcus^[29]. Według Epifaniusza, Judah Kyriakos (czyli Pański; pochodzący z rodziny Pana?), ostatni biskup judeochrześcijański Jerozolimy, żył jeszcze w jedenastym roku panowania Antoniusza Piusa (148/149). Z pewnością przekazali oni potomnym tradycję miejsc związanych z męką^[30].

7. W 1977 roku Florentino Diez Fernandez przebadał teren po wschod­niej stronie podnóża Kalwarii i znajdującą się tam grotę. Odkrył zbior­nik o średnicy 80 cm i wysokości około 45 cm, wypełniony popiołem i odłamkami zwęglonych kości. Archeolodzy przypuszczają, że właśnie w tym miejscu poganie składali ofiary lub magazynowali popiół. Odkry­cia ceramik i monet świadczą o tym, że badany obszar pochodzi z okresu Aelia Capitolina. Być może Diez Fernandezowi udało się zatem dotrzeć do „ciemnej jaskini", o której wspomina Euzebiusz; jaskini, w której „składano ofiary Afrodycie, bogini rozwiązłości". Tezę tę potwierdza nie tylko wypełnione popiołem palenisko, ale również odkrycie części małego pogańskiego ołtarza służącego do składania ofiar^[31].

8. „Wiarygodność tradycji jerozolimskiej - stwierdza sceptyczny zazwyczaj Jerome Murphy-O'Connor - z pewnością została starannie zbadana na początku IV wieku, gdy cesarz Konstantyn zdecydował się wybudować tu kompleks świątynny, upamiętniający [mękę i zmartwychwstanie]. Przy­jęcie tej tradycji podwajało koszty przedsięwzięcia: trzeba było wybu­rzyć pokaźne budowle, a na ich miejscu wznieść nowe. A przecież niedaleko, na południe od Anastasis, znajdowała się pusta przestrzeń forum Hadriana! Z pewnością brano pod uwagę zbudowanie kościoła w tym miejscu, ale przeważyło przekonanie, że grób znajdował się pod świą­tynią Jowisza. Euzebiusz, biskup Cezarei, naoczny świadek tych wyda­rzeń, napisał: «Skoro tylko podjęto prace i w miarę jak ukazała się war­stwa po warstwie podglebia, nieoczekiwanie ukazał się czcigodny i naj­świętszy pomnik zmartwychwstania Zbawiciela» (Życie Konstantyna 3,28)"^[32]. Jak stwierdzono w toku prac archeologicznych, niektóre ele­menty świątyni Jowisza, na przykład porozbijane kolumny, znalazły się w fundamentach bazyliki konstantyńskiej^[33].

Więcej wiadomości mogłyby dostarczyć dokładniejsze poszukiwania archeologiczne. Dokładnie jednak, jak podkreśla sam Diez Fernandez, Grób Pański nie został dotąd przebadany^[34]. Uczony ubolewa ponadto, że nie zajęto się również dokładniej fasadą Anastasis, która we fragmentach pochodzi z IV wieku. Pragnienie, aby dane archeologiczne przyczyniały się do potwierdzenia przekazów biblijnych, jest uzasadnione. Jak powiedziałem jednak na początku, realizacja tego pragnienia wymaga niezwykle cierpliwej pracy, a także zgody na to, że niektóre fakty pozostaną poza naszym zasię­giem. Nie ulega natomiast wątpliwości, że tradycja usytuowania Kalwarii i grobu Jezusa w przestrzeni bazyliki Grobu Pańskiego sięga bardzo głęboko i że „nie dysponujemy - jak stwierdza cieszący się dużą renomą archeolog izraelski Dań Bahat - żadnym innym miejscem, które w sposób tak prze­konujący mogłoby pretendować do tej roli, a także żadną realną racją, która domagałaby się odrzucenia jego autentyczności"^[35].

------------------------------------

[28] Zob. B. Bagatti, Alle origini della Chiesa, t. 2, Watykan 1982, s. 106-108; B. Bagatti, E. Testa, Il Golgota..., dz. cyt, s. 35-40.
[29] Euzebiusz z Cezarei, Historia Kościelna. O męczennikach palestyńskich, Poznań 1924, 4, 6; 5,12.
[30] Zob. F. Diez Fernandez, La recherche..., art. cyt., s. 1351-1352.
[31] Zob. tamże, s. 1340-1350. W okresie bizantyjskim - co także wykazały badania Fernandeza - grota była zawalona gruzem. Tłumaczyłoby to milczenie pielgrzymów na jej temat.
[32] J. Murphy-O'Connor, Przewodnik..., dz. cyt, s. 63-64.
[33] Zob. B. Bagatti, Alle origini..., dz. cyt., t. 2, s. 108.
[34] F. Diez Fernandez, La recherche..., art. cyt., s. 1343.
[35] D. Bahat, Archaeology in the World of Herod, Jesus and Paul, Washington 1990, s. 260.