Teologia Ewangelii Łukasza

Teologia Ewangelii Łukasza oscyluje wokół kilku tematów, które składają się na wykład historii zbawienia (zob. Łk 1, 1‑4). Historiozbawcza teologia Łukasza znajduje wyraz w dwóch zagadnieniach, związanych z Jezusem Chrystusem oraz Kościołem (Łukasz bywa nazywany pierwszym teologiem Kościoła czyli, odpowiednio, chrystologii i eklezjologii. Można jednak znaleźć u tego autora nieliczne wątki eschatologiczne, choć, jak podkreślają egzegeci (Kudasiewicz), Łukasz jest teologiem dokonującym deeschatologizacji historii. Ta deeschatologizacja polega u ewangelisty na zastępowaniu skrajnie eschatologicznych sformułowań elementami historycznymi[1].

Należy jednak podkreślić, że tendencja deeschatologizująca nie ma u Łukasza charakteru radykalnego. W Ewangelii można bowiem znaleźć również teksty mówiące bezpośrednio o paruzji i rychłym pojawieniu się królestwa: Łk 3, 9. 17; 10. 9 11; 18, 7. Łukaszowi nie można zatem zarzucić skrajnego historyzmu.

W koncepcji historii Łukasza wyróżnić można pewne etapy. Do najbardziej klasycznych i znanych podziałów należy propozycja H. Conzelmanna, wedle której historia zbawienia dzieli się na trzy epoki:

1. Czas Izraela (Łk16, 16) – czyli czas proroków i przygotowania na czasy mesjańskie. Okres ten zamyka Jan Chrzciciel (7, 28);
2. Czas Jezusa (Łk 4, 16nn.) – czyli czas zbawienia. Kluczowe są tu słowa zwiastujące rozpoczęcie tego etapu po kuszeniu na pustyni „Gdy diabeł dokończył całego kuszenia, odstąpił od Niego aż do czasu” (4, 13). Ma być to czas wolny od kuszenia szatana. Taki opis „czasu Jezusa” wg Conzelmanna bywa poddawany krytyce. Szatan bowiem stale manifestuje swoją obecność, co znajduje swój wyraz w opisach wypędzania złych duchów (4, 31‑41; 8, 26‑39; 9, 37‑43; 11, 14‑20).
3. Czas Kościoła – czas działania apostołów, świadectwa i prześladowań, który zakończy się wraz z paruzją Chrystusa.

Przedstawiona koncepcja podziału historii zbawienia uznawana jest obecnie za zbyt schematyczną i niewystarczająco poświadczoną w tekście Dwudzieła Łukasza. Zamiast niej zaproponowano dwuczłonową strukturę, wedle której czas Izraela byłby zapowiedzią, natomiast czas Jezusa i Kościoła, jej realizacją.

Chrystologia
Historia Chrystusa, a więc i najdonioślejszy z etapów historii zbawienia, spięty jest klamrą, którą stanowią wydarzenia: zwiastowania (26‑38) oraz wniebowstąpienia (24, 50‑53). Rolę Jezusa cechuje różnorodność, którą Ewangelista uwydatnia poprzez prezentowanie sylwetki Mesjasza w kilku odsłonach: w funkcji Proroka, Pana dziejów i górującego nad historią, oraz Zbawiciela. Te trzy tytuły są szczególnie istotne dla teologii Łukasza, choć obecne są również inne terminy, wspólne dla tradycji synoptycznej, m.in.: Syn Boży, Syn Najwyższego, Nauczyciel, Król, Syn Człowieczy.

Jezus Chrystus prorokiem
Łukasz o wiele częściej niż pozostali synoptycy posługuje się w stosunku do Jezusa tytułem „prorok” (4, 24; 7, 16.39; 9, 8.19; 13, 33; 24, 19). Szczególnie mocno rys profetyczny został podkreślony w wystąpieniu Jezusa w synagodze w Nazarecie (4, 16‑30). Lektura Izajasza i komentarz do księgi wskazują, że Jezus nie tylko jest prorokiem, ale również wypełnieniem zapowiedzi prorockich. Wielokrotne nawiązywanie do postaci proroka Eliasza (4, 26; 7, 11‑17; 8, 42; 9, 39‑42) wskazuje, że On to jest zapowiadanym przez Mojżesza (Pwt 18, 18), eschatologicznym, potężnym w słowie i czynie prorokiem (zob. 24, 19).