INTERPRETACJA PISMA ŚWIĘTEGO W KOŚCIELE

Analizy retoryczne, ponieważ rzeczywiście wzbogacają w pewne osiągnięcia badania krytyczne tekstu, cieszą się dużym uznaniem zwłaszcza w ich postaciach najnowszego pogłębienia. Dzięki ich zastosowaniu naprawia się niejako długotrwałe zaniedbania, odkrywa się i ukazuje wyraźniej perspektywy oryginalne tekstu.
"Nowa retoryka” ma niewątpliwie rację, gdy zwraca uwagę na możliwości wyjaśniające i przekonywające języka. Biblia nie jest tylko zwykłym ogłaszaniem określonych prawd. Jest to przesłanie spełniające konkretną funkcję komunikacyjną w pewnym kontekście, przesłanie o wyraźnej dynamice argumentacyjnej i strategii retorycznej.
Lecz analizy retoryczne posiadają także swoje granice. Kiedy poprzestają na samym opisie, ich rezultaty najczęściej dotyczą samej stylistyki. Będąc ze swej natury synchronicznymi, nie mogą nawet pretendować do tego, by je traktować jako metodę niezależną i wystarczającą samą w sobie. Ich zastosowanie do badania tekstu biblijnego stwarza problemy, sprowadzające się między innymi do takich oto pytań: Czyżby autorzy tych tekstów wywodzili się ze środowisk ludzi najbardziej wykształconych? W jakiej mierze stosowali oni normy retoryki, gdy redagowali własne teksty? Która retoryka jest bardziej przydatna do badania określonego tekstu biblijnego: grecko-łacińska czy semicka? Czy czasem nie ma się do czynienia z ryzykiem stosowania do tekstów biblijnych kryteriów retorycznych nadmiernie wyszukanych? Pytania te a są jeszcze inne nie powinny, co prawda, odwodzić od posługiwania się tą metodą, ale skłaniają z pewnością do oględnego jej stosowania.

2. Analiza narratywna

Egzegeza narratywna proponuje taką metodę pojmowania i komunikowania przekazu biblijnego, która zbliża się do formy opowiadania i dawania świadectwa zjawisko szczególnie istotne w procesach porozumiewania się międzyludzkiego, charakterystyczne również dla Pisma św. Stary Testament to w gruncie rzeczy historia zbawienia, której opowiadanie staje się jakby samą substancją każdego wyznania wiary, liturgii oraz katechezy (por. Ps 78, 3-4; Wj 12, 24-27; Pwt 6, 20-25; 26, 5-11). Kerygmat chrześcijański zawiera również cały szereg relacji o życiu, śmierci i Zmartwychwstaniu Jezusa Chrystusa, czyli o wydarzeniach szczegółowo zrelacjonowanych w ewangeliach. Katecheza przybiera również formę narratywną (por. l Kor 11, 23-25).
W związku z metodą narratywną należy powiedzieć kilka słów o metodach przeprowadzania analizy i o samej refleksji teologicznej.
Są obecnie w użyciu liczne sposoby przeprowadzania analiz. Niektórzy za punkt wyjścia biorą starożytne modele opowiadania. Inni opierają się na takiej czy innej narratologii dzisiejszej, mającej wiele wspólnego z semiotyką. Wrażliwi szczególnie na elementy intrygi, na osoby występujące w tekście i na punkt widzenia przyjęty przez narratora, zwolennicy metody narratywnej badają sposób, w jaki dana historia jest opowiadana, powodując niejako wciągnięcie czytelnika w świat opowieści i skłaniając go do opowiedzenia się po stronie danego systemu wartości.
Zwolennicy wielu metod wprowadzają rozróżnienie pomiędzy „autorem rzeczywistym” a „autorem domyślnym", „czytelnikiem rzeczywistym” a „czytelnikiem domyślnym". Za „autora rzeczywistego” uważa się tego, kto stworzył opowiadanie. Mianem „autora domyślnego” zaś jest określany obraz autora, który wyłania się stopniowo (razem ze swą kulturą, temperamentem, swymi charakterystycznymi skłonnościami, wiarą itp.) podczas lektury tekstu. „Czytelnikiem rzeczywistym” nazywa się osobę, która ma dostęp do tekstu, poczynając od pierwszych jego odbiorców czytających ten tekst lub go słyszących aż po czytelników lub słuchaczy nam współczesnych. „Czytelnikiem domyślnym” jest ten, którego tekst niejako zakłada albo sam kreuje; tego, który jest w stanie zdobyć się na zabiegi tak umysłowe, jak uczuciowe, aby znaleźć się wewnątrz świata opowieści, i zareagować nań w sposób odbierany przez autora rzeczywistego za pośrednictwem autora domyślnego.
Tekst wywiera swój określony wpływ, w miarę jak czytelnicy rzeczywiści (np. my żyjący dziś pod koniec XX wieku) mogą się utożsamiać z czytelnikiem domyślnym. Ułatwianie procesów tego utożsamiania się jest jednym z głównych zadań egzegezy.
Z analizą narratywną w ścisłym związku pozostaje nowy sposób ukazywania przesłania tekstu. Podczas gdy dla metody historyczno-krytycznej tekst jest jakby „oknem", poprzez które można się przypatrywać takiej czy innej epoce (nie tylko przez dostrzeganie faktów relacjonowanych w tekście, lecz także przez zapoznawanie się z całą sytuacją społeczną wspólnoty, której te fakty były przekazywane), tu stwierdza się, że tekst funkcjonuje również jak „zwierciadło", które ukazuje obraz swoistego świata „świata opowiadania". Obraz ten wywiera wpływ na sposoby reagowania czytelnika i skłania go do opowiedzenia się za takimi a nie innymi wartościami.
Z tym rodzajem studiów typowo literackich łączy się refleksja teologiczna, ukazująca konsekwencje, jakie niosą ze sobą dla samej wiary treści jakiegoś tekstu, czyli świadectwa Pisma św., co daje podstawy do wyciągnięcia pewnych wniosków hermeneutycznych i pastoralno-praktycznych. Jest to reakcja na praktykę sprowadzania Pisma św. do serii tez teologicznych, formułowanych bardzo często według kategorii myślowych i w języku wcale nie biblijnym. Z egzegezą narratywną wiąże się zazwyczaj nadzieje swoistej rehabilitacji w ramach nowych kontekstów historycznych sposobów komunikacji i przekazywania znaczeń specyficznych dla Pisma św. po to, aby umożliwić Słowu Bożemu skuteczniejsze oddziaływanie zbawcze. Podkreśla się potrzebę „opowiadania zbawienia” (aspekt informatywny tekstu natchnionego) albo jeszcze dokładniej „opowiadania z myślą o zbawieniu” (aspekt „kształtujący"). Tekst biblijny zawiera bowiem w sobie w zależności od przypadku: explicite albo implicite apel egzystencjalny, skierowany do czytelnika.
Korzyści analizy narratywnej dla egzegezy biblijnej są oczywiste. Analiza ta bowiem harmonizuje doskonale z charakterem narracyjnym bardzo wielkiej ilości tekstów biblijnych. Może ona ułatwiać przejście, często trudne, od sensu jakiegoś tekstu rozpatrywanego w jego kontekście historycznym, określonym za pomocą metody historyczno-krytycznej, do przesłania tekstu odczytywanego przez dzisiejszego odbiorcę. Z drugiej strony jednak rozróżnienie autorów: „rzeczywistego” i „domyślnego” powiększa jeszcze bardziej złożoność problemów interpretacyjnych.

Spis treści :.