INTERPRETACJA PISMA ŚWIĘTEGO W KOŚCIELE

2. Założenia główne

Główne założenia metody historyczno-krytycznej w jej postaci klasycznej są następujące:
Jest to metoda historyczna nie tylko dlatego, że zajmuje się tekstami starożytnymi w tym przypadku biblijnymi bada ich aspekt historyczny, ale także i może przede wszystkim dlatego, że usiłuje ukazać procesy historyczne powstawania tekstów biblijnych, działania diachroniczne niekiedy bardzo złożone i długotrwałe. W zależności od poszczególnych etapów swego powstawania, teksty biblijne były adresowane do różnych kategorii słuchaczy lub czytelników, znajdujących się w całkiem odmiennych sytuacjach przestrzenno-czasowych.
Jest to metoda krytyczna, ponieważ odwołuje się do kryteriów naukowych obiektywnych, o ile to tylko jest możliwe na poszczególnych etapach jej stosowania (od krytyki tekstu poczynając, a na krytyce redakcji kończąc), a wszystko w tym celu, by czytelnikowi dzisiejszemu umożliwić rozumienie sensu tekstów biblijnych, często trudnych do zrozumienia.
Jako metoda analityczna pozwala traktować tekst biblijny w ten sam sposób, jak traktuje się każdy inny tekst starożytny, napisany językiem ludzkim. Z drugiej strony jednak metoda ta pozwala egzegecie zwłaszcza na etapie analizy krytycznej procesu redakcji tekstów uchwycić lepiej treść objawienia Bożego.

3. Opis metody

Na obecnym etapie swego rozwoju metoda historyczno-krytyczna przybiera zazwyczaj następujące postacie:
Cały szereg operacji naukowych otwiera uprawiana od dawna krytyka tekstu. Opierając się na świadectwie najstarszych i najlepszych rękopisów łącznie z papirusami, tłumaczeniami starożytnymi i patrystycznymi, za pomocą tej metody, stosując określone normy, ustala się tekst biblijny, w miarę możliwości jak najbardziej zbliżony do tekstu oryginalnego.
Tekst jest poddawany następnie analizie lingwistycznej (morfologia i syntaksa) i semantycznej, posługującej się osiągnięciami z zakresu filologii historycznej. Na tym etapie krytyka literacka próbuje ukazać początek i kres formowania się jednostek tekstualnych, większych i mniejszych, po to, by dostrzec spoistość tekstów. Dublety, a także nie dające się zharmonizować różnice tekstu oraz inne jego znamiona ukazują specyficzny charakter poszczególnych tekstów, które zwykło się następnie dzielić na pomniejsze jednostki, o możliwym do odkrycia pochodzeniu z różnych źródeł. Analiza poszczególnych rodzajów tekstów pozwala określić gatunek literacki, środowisko, w jakim ten gatunek zaistniał, jego cechy specyficzne, a także etapy ewolucyjne. Krytyka tradycji rozpatruje tekst w kontekście tradycji na poszczególnych etapach jej historycznego rozwoju. I wreszcie przychodzi krytyka redakcji, która bada modyfikacje, jakim tekst był poddawany, zanim jeszcze przybrał swoją ostateczną postać. Właśnie przy zastosowaniu krytyki redakcji bada się tę ostateczną postać tekstu, próbując ukazać intencje decydujące o takiej formie tekstu. Tak więc gdy na wcześniejszych etapach próbowało się zrozumieć tekst, nawiązując do jego genezy, w perspektywie diachronicznej, to ten ostatni etap kończy się specyficznym studium synchronicznym: bada się tekst taki, jakim on jest, porównując ze sobą jego różne elementy, będące określonym aspektem przesłania, skierowanego przez autora tekstu do współczesnych mu odbiorców. Pozwala to dostrzec i poddać pod rozwagę funkcje pragmatyczne tekstu.
Ponieważ analizowany tekst przynależy do jednego z gatunków literackich historycznych albo pozostaje w związku z określonymi wydarzeniami historycznymi, krytykę literacką uzupełnia się krytyką historyczną po to, żeby ukazać wyraźniej wartość historyczną tekstu w dzisiejszym rozumieniu tego określenia.
W ten sposób ukazują się różne etapy konkretnego przekazu objawienia biblijnego.

4. Ocena metody

Jak należy ocenić metodę historyczno-krytyczną zwłaszcza na obecnym etapie jej rozwoju?
Jest to metoda, która, jeśli się ją stosuje w sposób obiektywny, sama w sobie nie zakłada żadnego a priori. Jeżeli w trakcie posługiwania się nią odkrywamy takie a priori, nie wynika to z samej metody, ale z opcji hermeneutycznych, które nadają całej interpretacji określony kierunek i są zazwyczaj obciążone pewną tendencyjnością.
Zorientowana od samego początku ku krytyce źródeł i historii religii metoda ta umożliwiała nowe podejście do Biblii, pokazując że mamy w niej do czynienia ze zbiorami, które najczęściej, zwłaszcza gdy chodzi o Stary Testament, nie są dziełem jednego autora, lecz mają długą prehistorię, nierozłącznie powiązaną z dziejami Izraela albo pierwotnego Kościoła. Przedtem interpretatorzy Biblii zarówno żydowscy, jak i chrześcijańscy, nie zdawali sobie dostatecznie sprawy z tego, w jakich konkretnie i jak zróżnicowanych warunkach było niejako zakorzenione Słowo Boże. Wyobrażano to sobie tylko bardzo ogólnie i w mało wyraźnych zarysach. Oczywiście bardzo bolesna była konfrontacja egzegezy tradycyjnej z metodami naukowymi, które zwłaszcza początkowo świadomie abstrahowały od wiary, a niekiedy wyraźnie się jej sprzeciwiały. Ale z czasem ta konfrontacja okazała się zbawienna w skutkach: kiedy już sama metoda uwolniła się od założeń zewnętrznych, doprowadziła do bardziej właściwego pojmowania prawdy zawartej w Piśmie św. (por. Dei Verbum, 12). Według encykliki Divino afflante Spiritu poszukiwanie sensu dosłownego Pisma św. jest zadaniem pierwszoplanowym wszelkiej egzegezy. Do tego zaś konieczne jest określenie gatunku literackiego poszczególnych tekstów (por. Ench. Bib. 560), co umożliwia zastosowanie metody historyczno-krytycznej.
Klasyczne posługiwanie się metodą historyczno-krytyczną ma, rzecz jasna, swoje granice. Metoda ta może być stosowana do poszukiwania sensu tekstu biblijnego jedynie w historycznych warunkach jego powstawania, jest natomiast nieprzydatna przy próbach odkrycia możliwości znaczeniowych danego tekstu przy jego odczytywaniu na późniejszych etapach historii objawienia biblijnego oraz dziejów Kościoła. W każdym razie metoda ta przyczyniła się do powstania dzieł o wielkiej wartości z zakresu tak egzegezy jak teologii biblijnej.

Spis treści :.