INTERPRETACJA PISMA ŚWIĘTEGO W KOŚCIELE

Od dawna już starano się unikać swoistego mieszania metody z jakimś systemem filozoficznym. W czasach najnowszych daje się zauważyć wśród egzegetów tendencję do podkreślania roli dominującej samej formy tekstu przy pewnym braku należytego zainteresowania się jego treścią. Tendencja ta została na szczęście skorygowana dzięki zarówno zróżnicowanej semantyce (semantyka wyrazów, zdań, tekstu), jak i badaniom aspektów pragmatycznych tekstu.
Ponieważ do metody tej należy analiza synchroniczna tekstu, całą metodę należy uznać za poprawną, gdyż Słowo Boże jest wyrażane nie w poszczególnych redakcjach wcześniejszych tekstu, lecz w jego postaci ostatecznej. Ale analiza diachroniczna jest niezbędna do ukazania zarówno dynamizmu historycznego, który ożywia całe Pismo św., jak i jego bogatej złożoności: tak np. Kodeks Przymierza (Wj 2123) odzwierciedla zupełnie inną sytuację polityczną, społeczną i religijną Izraela w porównaniu z okolicznościami, w których rodzi się ustawodawstwo przekazane przez Księgę Powtórzonego Prawa (Pwt 1226) czy Księgę Kapłańską (Kodeks Świętości, Kpł 1726). Z tendencji historycyzujących, które można było zarzucać dawnej egzegezie historyczno-krytycznej, nie można popadać w skrajność przeciwną, to znaczy w całkowite nieliczenie się z historią, zjawisko charakterystyczne dla egzegezy wyłącznie synchronicznej.
Ostatecznie celem metody historyczno-krytycznej jest znalezienie w sposób przede wszystkim diachroniczny sensu zamierzonego przez autorów i redaktorów tekstu. Metoda ta, uzupełniona innymi podejściami do Biblii, otwiera dzisiejszemu czytelnikowi drogę do znalezienia znaczenia tekstu Pisma św., który mamy dziś do dyspozycji.

B. Nowe metody analizy literackiej

Żadna z metod naukowego podejścia do Biblii nie jest w stanie zmierzyć się z całym bogactwem tekstów biblijnych. Także metoda historyczno-krytyczna, mimo wszystkich jej walorów, nie daje takich możliwości. Z konieczności pozostawia ona w cieniu wiele aspektów znaczeniowych badanego tekstu. Nic tedy dziwnego, że pojawiają się dziś coraz to nowe metody i podejścia do Biblii po to, by pogłębić jej ten czy inny aspekt, godny szczególniejszego zainteresowania.
W tym paragrafie B przedstawimy kilka nowszych rodzajów analizy literackiej. W kolejnych fragmentach (C, D, E) dokonamy pobieżnego przeglądu różnych metod, z których jedne pozostają w związku z badaniami tradycji, inne nawiązują do „nauk humanistycznych", a jeszcze inne wyrastają z bardzo szczególnych sytuacji współczesnych. Nieco uwagi poświęcimy wreszcie (F) fundamentalistycznej lekturze Biblii, odrzucając wszelkie interpretacje metodyczne.
Korzystając z osiągnięć bardzo rozwijających się dziś studiów lingwistycznych i literackich, egzegeza biblijna posługuje się coraz częściej metodami nowych analiz literackich, a w szczególności odwołuje się do analizy retorycznej, narracyjnej i semiotycznej.

1. Analiza retoryczna

Na dobrą sprawę analiza retoryczna sama w sobie nie jest metodą nową. To, co w niej nowe, to z jednej strony, coraz systematyczniejsze posługiwanie się nią przy interpretacji Biblii, a z drugiej strony powstanie i rozwój tzw. „nowej retoryki".
Retoryką nazywamy sztukę komponowania przekonywających wywodów. Ponieważ zaś wszystkie teksty biblijne są do pewnego stopnia określoną formą przekonywania, posiadanie pewnej wiedzy z zakresu retoryki stanowi część nieodłączną normalnego wyposażenia każdego egzegety. Analizy retoryczne należy jednak przeprowadzać w sposób krytyczny, ponieważ egzegeza naukowa to dyscyplina, która z konieczności domaga się stosowania pewnych rygorów krytycznych.
W wielu najnowszych studiach biblijnych przywiązuje się dużą wagę do faktu obecności retoryki w Piśmie św. Można przy tym wyróżnić trzy różne metody postępowania. Jedni za punkt wyjścia biorą podstawy klasycznej retoryki grecko-łacińskiej; inni szczególną wagę przywiązują do semickich sposobów redagowania tekstu; jeszcze innych inspirują modne dziś badania, zwane inaczej „nową retoryką".
Na każdy występ retoryczny składają się trzy elementy: mówca (albo autor), przemówienie (albo tekst) i audytorium (albo odbiorcy). W retoryce klasycznej odróżnia się, zgodnie z tym, trzy elementy perswazji, decydujące o jakości całego wystąpienia: powaga mówcy, sama argumentacja i reakcje emocjonalne, jakie to wystąpienie wywołuje wśród odbiorców. Zróżnicowanie zarówno sytuacji, jak i audytorium powinno wywierać zasadniczy wpływ na sposób mówienia. Retoryka klasyczna już od czasów Arystotelesa rozróżnia trzy style przemawiania: sądowy (przed trybunałami), deliberatywny (na zgromadzeniach politycznych), demonstratywny (w ramach różnych celebracji).
Stwierdzając ogromne znaczenie retoryki w kulturze hellenistycznej, coraz więcej egzegetów odwołuje się do traktatów retoryki klasycznej przy analizie niektórych aspektów ksiąg biblijnych szczególnie Nowego Testamentu.
Tymczasem inni skupiają swoją uwagę na znamionach charakterystycznych biblijnej tradycji literackiej. Tradycja ta wyrastając z kultury semickiej, przejawia specyficzne upodobanie w kompozycjach symetrycznych, dzięki którym łatwiej dostrzega się wzajemne związki pomiędzy różnymi elementami tekstu. Badanie przeróżnych form paralelizmu oraz innych kompozycyjnych elementów semickich ma ułatwi! odkrycie struktur literackich tekstu i doprowadzić do lepszego zrozumienia jego przesłania.
Podchodząc do całej sprawy w sposób bardziej generalny, tak zwana „nowa retoryka” chce być czymś więcej niż tylko katalogiem figur stylistycznych, elementów oratorskich i rodzajów wystąpień retorycznych. Jej zwolennicy zastanawiają się, dlaczego ten specyficzny język jest skuteczny i wywołuje przekonanie słuchaczy. Metoda ta chce być realistyczna i dlatego nie zamierza ograniczać się do samej analizy formalnej. Przywiązuje ona szczególną wagę do sytuacji, w jakiej toczy się cała debata. Bada styl i kompozycję tekstu pod kątem ich oddziaływania na słuchających. Posługuje się przy tym najnowszymi osiągnięciami takich dyscyplin, jak lingwistyka, semiotyka, antropologia i socjologia.
W zastosowaniu do Biblii nowa retoryka usiłuje nie tylko dotrzeć do samego sedna języka Objawienia jako języka religijnej perswazji, lecz także określić stopień jego oddziaływania w danym kontekście społecznym porozumiewania się międzyludzkiego.

Spis treści :.