"Niepłodna rodzi siedmioro" (1 Sm 2,5)

Modlitwa Anny o dar potomstwa[1]

Jak podał autor biblijny, Anna była jedną z żon Elkany, pochodzącego z Ramataim. Z przedstawionej genealogii (zob. 1 Sm 1,1), odczytanej łącznie z genealogią Samuela, która została podana w 1 Krn 6 (ww. 1-13; 18-23), wynika, że Elkana pochodził z rodu lewickiego, a zatem był lewitą. Przydomek „Efratyta” („Efraimita”) został mu dodany nie z powodu pochodzenia z rodu Efraima, lecz z racji jego zamieszkania na ziemiach pokolenia Efraima[2]. Obok Anny miał on jeszcze druga żonę o imieniu Peninna. Przedstawiając obie żony Elkany, autor biblijny już na początku całej historii zaznaczył, że Peninna miała dzieci, Anna natomiast ich nie miała (zob. 1 Sm 1,2). Było to dość trudne położenia dla Anny, gdyż niepłodność w tradycji starotestamentalnej była ogromnie przykrym i dotkliwym doświadczeniem (por. Rdz 16,2; 30,2), ponieważ postrzegano ją jako brak Bożego błogosławieństwa, a nawet jako wyraz pochodzącej od Boga kary (zob. Rdz 20,18). Ideałem było mieć liczne potomstwo, a przede wszystkim wielu synów. Z tej racji  niepłodność, a co za tym idzie, brak potomstwa był dla kobiety stanem hańby (zob. Rdz 30,23; Łk 1,25) i w wielu przypadkach stawał się przyczyną pogardy czy też złośliwości ze strony otoczenia (zob. Rdz 16,4; 1 Sm 1,6)[3]. Tak było również w przypadku  Anny, która od wielu lat doświadczała przykrości ze strony drugiej żony Elkany – Peninny: „Jej współzawodniczka przymnażała jej smutku, aby ją rozjątrzyć z tego powodu, że Pan zamknął jej łono. I tak się działo przez wiele lat” (1 Sm 1,6-7). Sama Anna to trudne położenie, w jakim się znajdowała, określiła mianem „poniżenia” (zob. 1 Sm 1,11). W hebrajskim tekście zostało ono wyrażone terminem ‛ŏnî – „cierpienie, nieszczęście, doświadczenie, uciemiężenie, poniżenie”[4]. Słowo to niewątpliwie opisuje dość sugestywnie ciężką sytuację Anny. Tłumacze Septuaginty termin ‛ŏnî przełożyli za pomocą greckiego rzeczownika tapeínōsis – „poniżenie, upokorzenie, zmniejszenie, ciężkie położenie, ciężkie warunki”[5], który również podkreśla bardzo trudne położenie niepłodnej żony Elkany[6].

Opis trudnego położenia Anny – jak wynika z biblijnej narracji – został umieszczony w ramach prezentacji corocznego zwyczaju, jaki miał Elkana: „Corocznie człowiek ten udawał się z miasta swego do Szilo, aby oddać pokłon i złożyć ofiarę dla Pana Zastępów” (1 Sm 1,3). Z przekazu biblijnego wynika, że ofiara, jaką składał zwyczajowo Elkana, miała charakter ofiary zwanej zeḇaḥ šelem (šəlāmîm), czyli „ofiary pokojowej”, określanej również jako „ofiara wspólnotowa”[7]. W ramach składania tego rodzaju ofiary jedna jej część była ofiarowywana Bogu: przede wszystkim tłuszcz oraz nerki zwierzęcia ofiarnego; druga część, zazwyczaj pierś oraz prawa łopatka, przysługiwała kapłanom; reszta mięsa składanej ofiary pozostawała dla ofiarującego, który spożywał ją w gronie swojej rodziny a także zaproszonych gości. Ofiara zeḇaḥ šelem (šəlāmîm) ze swej natury miała charakter radosny: z jednej strony była wyrazem dziękczynienia i uwielbienia Boga przez ofiarującego, z drugiej natomiast – poprzez spożywaniu jej części dawała możliwość wejścia we wspólnotę (komunię) z Bogiem tym, którzy uczestniczyli w uczcie ofiarnej[8].