Mojżesz, Synaj i Dekalog

Czyli w pewnym sensie Mojżesz odkrywa tutaj swoje powołanie?

Tak, oczywiście. Z punktu widzenia gatunków literackich mamy tu narrację zawierającą elementy typowe dla biblijnych opowiadań o powołaniu. Spójrz na samą formułę wprowadzającą: Pan zawołał: „Mojżeszu, Mojżeszu!”; On zaś odpowiedział: „Oto jestem” i porównaj ją z innymi opowieściami tego typu... Albo porównaj nasze opowiadanie z opowiadaniem o powołaniu proroka Jeremiasza. Zobaczysz, jak wiele wspólnych elementów mają te fragmenty.

Jest jeszcze inna rzecz dotycząca powołania Mojżesza — ciekawostka, którą w swym komentarzu do Księgi Wyjścia zauważył i opisał B. Childs. Otóżnie wiem, czy zwróciłeś kiedyś uwagę, że często jest tak, iż gdy ktoś o czymś mówi lub pisze, nieświadomie w swojej wypowiedzi powtarza pewne utarte zwroty i słowa. Często są to jakieś ulubione powiedzenia, a niekiedy słowa wyrażające trochę to, co kryje się w podświadomości mówiącego.

Niektóre testy psychologiczne polegają na analizie słów spontanicznie wypowiadanych i powtarzających się w wypowiedzi kogoś, kto nie do końca jest świadom, że je powtarza...

No więc właśnie... Trochę podobnych analiz można dokonać na gruncie filologii. Otóż chodzi o to, by z narracji, która z natury rozwija sięw sposób linearny, wyłowić wyrazy powtarzające się lub bliskoznaczne, a następnie zastanowić się, czy można je uporządkować według jakiś kryteriów. Językowcy mówią o tzw. grupach semantycznych. Jeśli jest to możliwe, wówczas zdefiniowane grupy słów mogą być cenną wskazówką w interpretacji tekstu, z tym że informacja w nich zawarta nie należy już do poziomu linearnej narracji, lecz jest wpisana niejako poprzecznie w opowieść. Można powiedzieć: zapisana między wierszami...

A jakiś konkretny przykład?

No więc właśnie... B. Childs zauważył, że w naszym opowiadaniu jest wiele terminów znaczeniowo należących do tych samych rodzin wyrazów. To zaintrygowało go do tego stopnia, że postanowił je wszystkie wypisać. I wtedy okazało się, że słowa te tworzą cztery bardzo wyraźne grupy tematyczne: terminy związane z czasownikiem widzieć, słowa odnoszące się do misji, terminy nawiązujące do problemu wiarygodności oraz słowa związane z czasownikiem mówić. Co więcej, kolejne grupy semantyczne nie nakładają się na siebie, tylko następują w toku narracji jedna po drugiej, w takiej kolejności, jak je wymieniłem.

Do jakich wniosków prowadzi taka analiza?

Bóg odkrywa przed Mojżeszem jego powołanie i powierza mu bardzo ważną misję. Narracja jest — że tak powiem — jednym kanałem informacji, które autor przekazuje czytelnikom. Ale drugim kanałem są grupy semantyczne. Wpisana w nie została jakby wewnętrzna struktura powołania Mojżesza, czy — mówiąc dobitniej — duchowa dynamika, która musi się dokonać w naszym bohaterze, by to powołanie zostało przez niego w pełni odczytane. Otóż powołanie przychodzi z zewnątrz, czyli od Boga. Człowiek nie jest w stanie sam go sobie wypracować. By je odczytać, trzeba wpatrywać się w Bożą rzeczywistość, kontemplować ją, czytać Jego znaki... — to jest pierwsza grupa semantyczna. Wraz z powołaniem przychodzi zrozumienie misji, jaką Bóg powierza człowiekowi. Bóg posyła, trzeba więc być gotowym, by wyjść z dotychczasowej sytuacji, iść gdzieś, gdzie jest mniej wygodnie, podjąć ryzyko, działaćw imieniu Boga — tu mamy wszystkie te słowa z drugiej grupy znaczeniowej. Wszystko, co zaczyna się dziaćw życiu człowieka, oprócz zwykłego, widocznego znaczenia, ma głębszy sens — jest znakiem obecności Boga. Z tym że by móc to dostrzec, trzeba na życie spojrzeć oczyma wiary. I oto mamy trzecią grupę semantyczną— słowa związane z wiarą i wiarygodnością: wierzyć, słuchać, znak... Czwarta grupa terminów — słowo, mówić, usta, język — przypomina, że człowiek jest posłany przez Boga do innych osób. To, co sam zrozumiał w spotkaniu z Bogiem, ma teraz głosić innym...