Prolog

1,1-2. Łatwo dostrzegalna i uznawana przez komentatorów jest jedność strukturalna i tematyczna pierwszych dwóch wersetów prologu, które stanowią jakby portal wejściowy do czwartej Ewangelii. Powtórzenie formuły na początku i wyrażenia pros ton theon w w. 2 zamyka serię krótkich wypowiedzi o charakte­rze deklaracji. Ogólny sens tekstu także nie podlega wątpliwości; stwierdza on ustawiczną, trwałą, dynamiczną i wewnętrzną relację Słowa do Boga. Różnice między komentatorami pojawiają się przy wyjaśnianiu partykuł; jedni odwołu­ją się do ich znaczenia w koine, inni w LXX pod wpływem tekstu hebrajskiego, a jeszcze inni do szczególnego ich znaczenia w języku Janowym.
Wstępna formuła en archē (dosł. w początku) występuje w czwartej Ewangelii dwa razy tylko w 1,1-2. Greckie słowo archē jest wieloznaczne; znaczy: podsta­wa, zasada, a także przyczyna. W tym ostatnim sensie oznacza początek zarów­no w znaczeniu przestrzennym, jak i czasowym. Na ogół egzegeci wyrażenie en archē rozumieją w nawiązaniu do Rdz 1,1 i nadają mu sens czasowy. J. Jeremias (Słowo objawiające, 307; tak samo I. de la Potterie) zaznacza jednak, że termin „początek" w prologu ma inne znaczenie niż w Rdz; nie odnosi się do stworze­nia, o którym jest mowa dopiero w w. 3, lecz do wieczności przed wszelkim stwo­rzeniem. Na początku w J 1,1 nie jest pojęciem czasowym, lecz oceną jakościo­wą, odpowiednikiem „sfery Boga". R. Brandstaetter w swojej deformującej treść prologu parafrazie (Pisma Świętego Jana Ewangelisty, 13-14) tu podaje dość traf­ne wyrażenie: przed wszystkim. Analogiczna formuła - ap' archēs - od początku - pojawia się osiem razy w 1 J, gdzie oznacza fundament, podstawę lub początek wiary chrześcijańskiej.
Najbardziej do J 1,1 zbliża się formuła w 1 J 1,1: „to wam oznajmiamy, co było od początku, cośmy słyszeli o Słowie życia i co ujrzeliśmy...". Jednak wyra­żenia „cośmy słyszeli, co ujrzeliśmy" wskazują, że „początek" w 1 J oznacza fun­dament, podstawę lub początek historyczny wiary chrześcijańskiej, jak en archē w Dz 11,15n. W przekładach greckich ST en archē występuje w dwóch tekstach: w Rdz 1,1 i Prz 8,23 w kontekście stwórczym. W Prz 8, 23, w hymnie na cześć mądrości Bożej, formuła en archē nawiązuje do Rdz 1,1, gdzie jest wysławiane stwórcze dzieło Boga za pomocą słowa. Ale w Prz 8, 23 pojęcie początku zostaje zacieśnione do świata i do historii. Można więc przypuszczać, że J 1,1-2 nawią­zuje do Rdz 1,1 za pośrednictwem Prz 8, 23, gdzie mądrość jest przedstawiona w formie uosobionej jako ktoś, kto działa obok Boga Stworzyciela (por. Prz 8, 30: „przy Nim", Mdr 9, 9: „z Nim", Syr 24, 9: „przed wiekami, na samym począt­ku mnie stworzył").
Nowością w czwartej Ewangelii, gdzie nie mówi się wyraźnie o stworzeniu, jest absolutny charakter początku, który jest poza czasem i poza przestrzenią. W 1,1 w wyrażeniu na początku ewangelista przenosi nas na płaszczyznę transcendentną, Bożą, gdzie istnieje tylko osobowy związek Słowa z Bogiem. Ten związek ma charakter trwały (imperf.) i dynamiczny (pros). Słowo jest nastawio­ne na Boga (pros ton theon), a równocześnie jest Bogiem (theos bez rodzajnika w w. 1c). Słowo nie utożsamia się z Bogiem (ho theos - z rodzajnikiem), ale i nie jest od Boga oddzielone w sferze podporządkowanej. Słowo jest w sferze Boga. Tłem takiego ujęcia jest dynamiczne pojęcie monoteizmu w pewnych kręgach judaizmu sprzed 70 r. po Chr., w którym Jahwe traktowano jako Syna Bożego. Ten monoteizm w judaizmie rabinicznym został wyeliminowany przez monote­izm restrykcyjny.
Chociaż termin logos w 1,1 ma sens techniczny, to jednak nie powinno wprowadzać się do tekstu tego terminu w brzmieniu oryginalnym, gdyż termin logos należy do obiegowego języka greckiego, którego odpowiednikiem w języ­ku polskim jest termin słowo. Należy jednak pamiętać, że grecki wyraz logos ma szersze znaczenie niż polskie słowo czy łacińskie verbum. Logos oznacza pierwotnie słowo, ale nie słowo-dźwięk, nie słowo-formę gramatyczną, lecz raczej zawartą w nim treść, jego znaczenie, sens, myśl, myślenie, wypowiedź. Język grecki na oznaczenie „słowa" dysponuje jeszcze terminem rhēma i onoma. Filo­zofowie greccy wyrazem logos oznaczali samo pojęcie i obraz, jakie umysł wy­twarza sobie o przedmiocie (W. Szczepański, Ewangelie i Dzieje Apostolskie, 467 n. 2).