Prolog

4-5. W tradycji egzegetycznej istnieją trzy formy rozumienia w. 4: a) w. 3 kończy się formułą co się stało, a w. 4 zaczyna się formułą co istnieje, w Nim było życiem lub co istnieje w Nim, było życiem; b) w. 3 kończy się formułą co istnieje, a w. 4 zaczyna się: W Nim było życie (tak ma np. BT); c) w. 3 kończy się formu­łą co istnieje w Nim, a w. 4 zaczyna się Było życie. Racje stylistyczne przemawiają za pierwszym ujęciem. Ta forma rozumienia przeważyła w egzegezie od IV w. w związku z kontrowersjami doketycznymi. Formuła co istnieje streszcza zdanie poprzednie na temat roli Słowa w stosunku do stworzenia. Co istnieje bierze pod uwagę rzeczywistość w jej uskutecznionym i trwałym istnieniu. Ta rzeczywistość ma swoje źródło i oparcie w Słowie. W stosunku do rzeczywistości stworzonej Słowo było życiem. Termin życie już w ST oznacza nie tylko życie fizyczne, lecz wszystkie pozytywne aspekty egzystencji społecznej i religijnej człowieka (por. Iz 38, 10-20; Ez 37, 1-14). W Ps 27,1 życie jest synonimem zbawienia. W Ps 36, 9 życie występuje synonimicznie z terminem światło. Według Prz 8, 35, ci, którzy znajdują Mądrość, znajdują życie. Termin życie (dzoē) występuje 36 razy w Ewangelii Jana na 133 w całym NT, z czego 13 razy w 1 J i 17 razy w Apoka­lipsie. Jak w stosunku do Boga Słowo było Bogiem, tak rzeczywistość stworzona, która ma swoje oparcie w Słowie, była w sposób trwały życiem.
Wersety 4b i 5 wyjaśniają, w jaki sposób relacja między rzeczywistością stwo­rzoną a Słowem była życiem: A życie było światłością ludzi. Termin życie ściśle łą­czy się z metaforą światła, która określa zbawcze funkcje Chrystusa w stosunku do ludzi. W 8,12 sam Jezus stwierdza: Ja jestem światłością świata; kto idzie za Mną, nie będzie chodził w ciemności, lecz będzie miał światło życia. Jednak - w od­różnieniu od 8, 12 - w 1,4 życie ma pierwszeństwo przed światłem. Słowo, które było życiem dla całej rzeczywistości stworzonej, w stosunku do świata ludzkiego staje się „światłością". Kolejność metafor życie/światło występuje w Ps 36, 10: „W Tobie jest źródło życia, i w Twej światłości oglądamy światłość". W metafo­rycznym języku psalmisty Bóg jest źródłem pełnego i pewnego życia. Ten sam przymiot przypisuje ST uosobionej Mądrości lub uosobionemu Słowu Boga (Prz 6 ,23; 8, 35; Ba 3, 9. 14; Syr 45, 51). Tradycja mądrościowa przypisuje właściwo­ści zbawcze Prawu. W Księdze Barucha, który opisuje historyczną drogę przeby­tą przez Mądrość, w podsumowaniu czytamy: „Tą mądrością jest księga przyka­zań Boga i Prawo trwające na wieki. Wszyscy, którzy się go trzymają będą mieli życie (BT: żyć będą)" (4,1). Potem autor zwraca się do wspólnoty z wezwaniem: „Nawróć się Jakubie, trzymaj się go; chodź w blasku jego światła" (4,2). Podob­ną metaforę światła stosuje do Prawa Mdr 18,4. Wyrażenia Janowe idą zatem po linii tradycji mądrościowej. Życie pochodzi od Boga Stworzyciela i staje się źródłem światła w świecie ludzkim. W metaforyce biblijnej życia i światła zauwa­żamy przenikanie się płaszczyzny kosmologicznej i antropologicznej. To samo zjawisko występuje w prologu Janowym.
Po linii tradycji biblijnej należy także rozumieć w. 5, w którym pojawia się nagle formuła w czasie teraźniejszym: światłość w ciemności świeci. Podobnie w przypowieści o zapalonej i postawionej na świeczniku lampie czasownik „świe­cić" występuje w czasie teraźniejszym (Mt 5, 15; Mk 4, 21). Charakterystycznym elementem w 1,5 jest symbol ciemności. W pierwszej części wersetu ciemność oznacza otoczenie, w którym pojawia się światło, a w drugiej części pojawia się jako podmiot wieloznacznego czasownika katalambanein (opanowuję, metafo­rycznie o żądzach; pojmuję, rozumiem). Nie można jednak utożsamiać ciemno­ści ze światem ludzkim - czy to wrogim, czy upadłym. W Ewangelii Jana ciem­ność jest czymś na zewnątrz człowieka (np. 3, 19). Dlatego w 12, 35 Chrystus wzywa słuchaczy, aby chodzili w światłości, by ich ciemność nie ogarnęła, a w 8, 12 i 12, 46 wzywa do wyjścia z ciemności i chodzenia w światłości.