Religia Izraela (fragment)

Miejsce Asyrii na tych terenach stopniowo zajmował Egipt rządzony przez faraona Psametycha I z XVI dynastii, i Filistyni, nierzadko współdziałając z sobą. Jozjasz natomiast koncentrował się -jak wynika z ksiąg biblijnych - na przeprowadzaniu reformy jahwizmu. Najdalej na północ zapuścił się do Betel (14 km od Jerozolimy), aby zniszczyć znajdującą się tam - zgodnie z ideologią obowiązującą wówczas w Judzie - bałwochwalczą świątynię, wzniesioną, jak wskazuje tradycja utrwalona w Biblii, przez Jeroboama, pierwszego króla w odłączonym państwie pomocnym - Izraelu, co miało symboliczne znaczenie. Źródła pozabiblijne, w tym ostrakon z Mecad Haszawjahu, zaświadczają jednak, że uzyskał on też kontrolę polityczną nad co najmniej częścią dawnego królestwa północnego i wybrzeżem Filistei. Sam zresztą kreował się na dziedzica całej przeszłości starożytnego Izraela, w czym wspierali go deuteronomistyczni redaktorzy, ukazujący ciągłość historii od podboju Kanaanu przez Jozuego, sędziów, Dawida władającego wielką monarchią, podział na dwa odrębne państwa do szczytowego punktu rządów Jozjsza, którego przedstawiano jako najpobożniejszego dziedzica Dawidowego.
Epilog życia Jozjasza - jaki znamy tylko z Biblii - jest niespodziewany. Faraon Nechon, syn i następca Psametycha I, prowadząc wojska nad Eufrat na pomoc słabnącej Asyrii - spotkał Jozjasza, który wyszedł naprzeciw niego, „i spowodował jego śmierć w Megiddo, zaraz przy pierwszym spotkaniu" (2 Krl 23, 29). Zapewne Jozjasz próbował przeszkodzić egipskiej wyprawie, która miała wspomóc w utrzymaniu panowania przez znienawidzonego wroga - Asyrię. Wraz z jego śmiercią rozwiały się w Judzie marzenia o „zmartwychwstaniu" wielkiej monarchii izraelskiej. Zaczęto przesuwać ją w czasy eschatologiczne, kiedy pojawi się posłaniec Boży, mesjasz z rodu dawidowego i dokona tego, co Jozjaszowi nie było dane zrealizować. Odtąd coraz bardziej świadomość religijną Judejczyków będzie kształtować nie opowieść o konotacjach politycznych i dynastycznych, lecz wizja zbawienia coraz luźniej wiązana z ziemską władzą, z czasem całkiem od niej oderwana, ale za to inspirowana wyobrażeniami religijnymi.
Wkrótce po śmierci Jozjasza wśród mieszkańców Judy powróciło przekonanie o bezwarunkowym bezpieczeństwie Jerozolimy, gwarantowane przez przymierze z Jahwe. Ideologii tej przeciwstawiał się prorok Jeremiasz, który przestrzegał Judę przed wikłaniem się w polityczne układy z Egiptem, mające zabezpieczyć ją przed hegemonią nowego imperium wyrosłego po Asyrii - Babilonem. Prorok przez przepowiednie upadku Jerozolimy ściągał na siebie gniew ludzi, zwłaszcza środowisk dworskich, i zagrożenie życia. Jednak słowa Jeremiasza, utrwalone w dużej mierze w Księdze Jeremiasza, w przekonaniu Judejczyków ziściły się. W ich kontekście odczytali oni po latach klęskę Judy i samego miasta Jerozolimy wraz z jego sanktuarium zadaną przez Babilończyków w 586 roku p.n.e. W zweryfikowanej na wygnaniu historii deuteronomistycznej zostanie obarczony nią bezpośrednio król Manasses, który popełnił tak wielkie grzechy, że musi za nie odpokutować cały Izrael (2 Krl 21,10-14). Wprawdzie w rzeczywistości nie cały został uprowadzony do Babilonii, ale wśród tych, którzy znaleźli się na wygnaniu, dojrzała reforma dotychczasowej religii Izraela. Im przypomniano zapowiedź proroka Jeremiasza nowego przymierza, które z „resztą" Izraela miał zawrzeć Jahwe. W wizji Jeremiasza różniło się ono od obowiązującego. Miało związać Boga Jahwe już nie z państwem i tronem, ale z każdym indywidualnie Izraelitą, czyniąc go odpowiedzialnym za wierność przymierzu i zbliżając do Boga. Zakładało to zmianę, hierarchii wartości u Judejczyków. Najważniejsze już nie będą dla nich ofiary i rytualizm. Akcent w nowym typie religijności zostanie położony na rozwój indywidualnego życia duchowego, którego kierunki będzie wyznaczała Tora - Prawo Boże. Ono stanowić będzie fundament nowego typu religii Judejczyków.



W dalszej części tego rozdziału:

4. OKRES KSZTAŁTOWANIA SIĘ JUDAIZMU
5. POLARYZACJA JUDAIZMU OD IV WIEKU P.N.E DO I WIEKU N.E.
6. KRYZYS RELIGIJNY ZWIĄZANY ZE ZNISZCZENIEM ŚWIĄTYNI JEROZOLIMSKIEJ I RABINIZACJA JUDAIZMU (70 N.E – V W. N.E)

LITERATURA