Mit a historia

Albo też (o czym informuje nas z całkiem dobrą wolą nasz specjalista) etymologii „Nazarejczyka należy szukać w terminie syryjskim nasaya, co oznacza «chroniony przez Boga». Albo nazwa ta mogłaby wypływać z netser, co znaczy «różdżka, pączek, odrośl». A zatem ewangelista Mateusz przede wszystkim miałby wymyśleć miasto o nazwie Nazaret, aby swego bohatera móc określić Nazarejczykiem i wskazać w ten sposób, że spełniło się proroctwo Starego Testamentu, które mówi: Wyrośnie różdżka z pnia Jessego, wypuści się odrośl z jego korzenia (Iz 11,1).
Otóż - jak twierdzi Craveri - istnieje wiele całkiem uzasadnionych interpretacji w tym kierunku, że „nie ma dokładnej informacji dotyczącej istnienia w czasach Jezusa miejscowości zwanej Nazaret".
Gdy zdania te powstawały, już od lat dwunastu wystawiony był w witrynie muzeum Republiki Izraela kamień wyrzeźbiony w III wieku przed Chrystusem noszący napis: Nazaret.
Przypomnijmy, iż w tymże muzeum jerozolimskim znajduje się inny bardzo pouczający kamień, również pochodzący z Cezarei Nadmorskiej i odkryty w jeden rok przed znalezieniem napisu „Nazaret". Pokazała go włoska ekspedycja z roku 1961. Chodzi o tablicę z kamienia wapiennego o rozmiarach 80 na 60 on. W trzech linijkach można wyróżnić jeszcze dość wyraźnie, co następuje: „...S Tberieum.... ectus Juda..."
Także w tym przypadku mamy do czynienia z najstarszym dowodem nie tylko historycznego istnienia Poncjusza Piłata, ale także jego dokładnej funkcji (...ectus na początku owej tablicy znaczy praefectus) za czasów Jezusa, pod panowaniem Tyberiusza.
W tej odwiecznej dyskusji na temat początków chrześcijaństwa nie brakowało również takich, którzy powątpiewali, czy istotnie Piłat był administratorem Palestyny akurat wtedy, gdy Jezus został skazany na śmierć.
Przecież pisarze niechrześcijańscy mówią o tym funkcjonariuszu! „Inter­polacja chrześcijańskich kopistów" - odpowiadają niektórzy zdenerwowa­ni krytycy.

Kiedy krytyk uprawia mitologię

W jeszcze gorszej sytuacji może się znaleźć krytyk, kiedy - aby dorównać do nowych tendencji - usiłuje uprawiać mitologię i rusza na poszukiwanie symboli.
Przyjrzyjmy się trzem przykładom zaczerpniętym z późnego dzieła w twórczości Loisy'ego, „Początki chrześcijaństwa", które liczni zwolennicy uważają jeszcze dzisiaj za „ostatni krzyk" wiedzy w tej materii.
Autor ten, przyjmując pogrzebanie Jezusa tak, jak je opisują Ewangelie, twierdzi, że wielki kamień zatoczony na otwór grobu, służy jedynie uwypukleniu cudu zmartwychwstania.
Symbol wymyślony nie wiadomo gdzie, podczas gdy Ewangelie traktują ten pochówek jako typowo żydowski. Czytelnik Loisy'ego może więc być zaskoczony, zwiedzając miejscowość Abou Gosh, na południowy zachód od Jerozolimy, gdzie znajduje się cały szereg grobów z pierwszego wieku. Każdy z nich jest zamknięty ogromnym kamieniem, prawie zawsze młyń­skim, jaki zataczano na otwór. Podobnie turysta może zauważyć mnóstwo tego typu grobów w innych miejscowościach Izraela, łącznie z Jerozolimą: na przykład tak zwany „grób królów".
Do tego szczegółu o okrągłym kamieniu ewangeliści dodają, że grobo­wiec, w którym pochowano Jezusa, był wykuty w skale. Lecz według Loisy'ego jest to bez wątpienia wymysł, by pokazać, że spełniły się proroctwa.
Z Abou Gosh zwiedzający może się przenieść do miejsca zwanego Shanedrin, około półtora kilometra od jerozolimskiej Bramy Damasceń­skiej. Tutaj właśnie zostały wykute w skale bardzo liczne starożytne groby. Co więcej, turysta może się udać do bazyliki Grobu Świętego, gdzie obok miejsca, które tradycja wskazuje jako grób Jezusa, zobaczy pozostałości grobu z epoki Heroda, wyżłobionego również w żywej skale. Badania dokonane w roku 1974 pokazały, że Grób Święty chrześcijan mieści się dokładnie w starożytnych skałach i że miejsce to było lepiej przystosowane do pochówku zwłok osób bogatych, a takim właśnie był Józef z Arymatei.