Chrzest

(staropol. christ-iti znaczyć imieniem Chrystusa, czynić chrześcijaninem)

Sakrament chrześcijańskiej, włączający człowieka do wspólnoty Ludu Bożego Nowego Przymierza przez obrzęd obmycia wodą w imię Trójcy Świętej; stanowi początek nadprzyr. życia człowieka oraz podstawę przynależności do Kościoła i jedności z nim zarówno w aspekcie teol., jak i jurydycznym. Rozróżnia się ch. wodą, ch. pragnienia oraz ch. krwi (męczeństwo).
Polski termin ch. wyraża bardziej treść sakramentu w odróżnieniu od łac. baptismus (gr. baptizein obmywać, zanurzać), który wskazuje na stronę obrzędową sakramentu, symbolizującą zgładzenie grzechów.
Ch. ustanowił Chrystus zmartwychwstały i nakazał go udzielać, Kościół pierwotny zaś realizował nakaz i wyjaśniał zbawczą treść sakramentu.

1. Nakaz - dany uczniom przez Chrystusa zmartwychwstałego poświadczają Ewangelie (Mk 16,16; Mt 28,18-19). Ewangeliści włączyli go do tzw. manifestu mis. Jezusa, mającego charakter uniwersalistyczny (cały świat, wszelkie stworzenie, Mk; wszystkie narody, Mt); Marek podkreślił, że ch. - podobnie jak wiara - konieczny jest do zbawienia; Mateusz uwypuklił źródło ustanowienia ch., którym jest powsz. i nieograniczona władza Jezusa, obejmująca niebo i ziemię; słowa Chrystusa „idźcie i czyńcie uczniami wszystkie narody, udzielając im ch. w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego" oraz „uczcie je zachowywać wszystko..." (28,18-20) oznaczają, że przez ch. w imię Trójcy Świętej i przez zachowanie nauki Chrystusa człowiek łączy się z nim, zostaje ofiarowany Bogu, konsekrowany i włączony w życie Boże.
Obecnie teologowie bibl. przyjmują, że formuła trynitarna ma charakter redakcyjny, stanowi odbicie praktyki Kościoła pierwotnego; Jezus miał najprawdopodobniej zaznaczyć jedynie „udzielajcie im ch. w imię moje", tj. na mój rozkaz, z mojej mocy, by odróżnić swój ch. od ch. Jana Chrzciciela i od in. praktyk żyd.; „w imię moje" - wskazuje na źródło skuteczności sakramentalnej ch.; nie sprzeciwia się ono formule trynitamej, gdyż wszelkie odniesienie do Chrystusa jest pośrednim odniesieniem do Trójcy Świętej. Kościół apost., udzielając ch., powoływał się na wolę i intencję swego założyciela. Z tekstu Mt pochodzi również liturg. formuła ch., stosowana w Kościele apost., której istnienie poświadczają Didache (7,1) i Justyn (Apol. 61,3).

2. Realizacja nakazu - Kościół pierwotny od początku włączał przez ch. do swej wspólnoty nowych członków (Dz 8, 12.36; 9,18; 10,44; 16,15.33; 19,5; Rz 6,3). Był to ch. przez zanurzenie w wodzie (Dz 8,36), zgodnie z symboliką tego sakramentu (Rz 6,4; Koi 2,12; 1 P 3,20-21); przy większej liczbie osób lub w więzieniu prawdopodobnie chrzczono już przez polanie wodą. Ch. udzielano w imię Jezusa Chrystusa (Dz 2,38; 10,48), podkreślając przez to, że szafarz chrzci jego mocą i powagą, a neofita wyznaje wiarę w niego i wzywa jego imienia; potwierdzają to wzmianki o wzywaniu imienia Jezusa przy udzielaniu ch. (Jk 2,7) oraz składaniu wyznania wiary (Dz 8, 37 - wg Vg i niektórych kodeksów gr.). Z udzieleniem ch. wiązano ryt włożenia rąk (połączony z modlitwą) jako znak udzielenia Ducha (Dz 8,5-25; 19,1-6; Hbr 6,1-2), choć nie uważano go za istotny (Paweł Apostoł nie wspomniał o nim; brak również wzmianki o namaszczaniu neofity po ch.). W Kościele pierwotnym były ściśle określone skutki ch.; jeśli neofita przyjmował ch. w wierze (Dz 2,41; 8,12.37; 16,15.23; 18,8), zostawał oczyszczony z grzechów i uświęcony (Dz 22,15), obdarzony łaską (Dz 2,38), włączony do wspólnoty Ludu Bożego, czyli do wspólnoty zbawionych (Dz 2,41; 5,13), naznaczony pieczęcią Ducha Świętego (2 Kor 1,2.22).

3. Teologiczna interpretacja - ch. w NT występuje w 3 ujęciach - Pawła, Piotra i Jana Apostołów. Wg Pawła Apostoła ch. łączy człowieka z Chrystusem, Duchem Świętym i wspólnotą Ludu Bożego.
1° Ch. jest zanurzeniem w śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa (Rz 6,3-5) - zanurzenie jako symbol śmierci i pogrzebania, wynurzenie jako symbol zmartwychwstania i życia; z zestawienia zaś tego stwierdzenia z paralelą Adam-Chrystus (Rz 5,12-19), gdzie życiu w śmierci, spowodowanej przestępstwem Adama (głowa ludzkości). Paweł przeciwstawia życie w łasce, wysłużonej przez Chrystusa (głowa ludzkości zbawionej), wynika, że ch. wprowadza człowieka w nowe życie; Chrystus w zastępstwie ludzi przyjął mękę i śmierć krzyżową (2 Kor 5,14; Ga 3,13), ludzie zaś stają się uczestnikami jego losu przez ch. (pogrzebanie z Chrystusem). Ponadto ch. jest przyobleczeniem się w Chrystusa (Ga 3,27); metafora szaty w Ga 3,27 ma sens ontol., a nie mor.; określa, że Chrystus staje się dla neofity zasadą nowej egzystencji nadprzyr., udziela mu własnego synostwa i upodabnia do siebie; ochrzczony wchodzi w sferę wpływu Chrystusa, łączącą wiernych z sobą i dającą im jedność oraz równość duchową (Ga 3,28), gdyż wszyscy są jednością w Chrystusie (Ga 3,29).
2° Ch. w Duchu Świętym (1 Kor 12,13; 2 Kor 1,21; Ef 4,4) jest w Pawłowej teologii nowym tematem, uzupełnieniem idei poprzedniej; Paweł uczył, że w momencie ch. neofita przyjmuje „ducha życia" (Rz 8,6), Ducha Świętego, który jest Duchem Chrystusa; dar Ducha Świętego w ch. określił mianem pieczęci (2 Kor 1,21; Ef 1,13; 4,30), wyjaśniając, że Duch Święty wyciska na ochrzczonym swój charakter świętości i przynależności do Ludu Bożego; jest to zadatek, który zapowiada i gwarantuje posiadanie dziedzictwa eschatycznego.
3° Ch. włącza neofitę w Ciało Chrystusa, dzięki czemu staje się on członkiem tego Ciała; włączenie do wybranego narodu dokonywało się przez obrzezanie, a chrzest jest „Chrystusowym obrzezaniem", polegającym nie na usunięciu jakiejś cząstki ciała, lecz na „zupełnym wyzuciu się z ciała grzesznego" (Kol 2,11); przy ch. następuje też „przyobleczenie się w Chrystusa" (Ga 3,27) i tak ścisłe z nim zjednoczenie, że neofita „w Chrystusie" staje się nowym człowiekiem (Ef 4,24; Kol 3,10), nowym stworzeniem (2 Kor 5,17; Ga 6,15); przez ch. zostaliśmy z Chrystusem razem pogrzebani, wierząc, „że z nim również żyć będziemy" (Rz 6,8).

Piotr nazywał ochrzczonych zrodzonymi na nowo (1 P 1,3), ponownie powołanymi do życia (1,23), niedawno narodzonymi niemowlętami (2,1) dzięki wodzie chrzcielnej (3,21) i podkreślał kapł. obowiązki nowo ochrzczonych (2,1-11). W tekście podstawowym (3,18-22), zawierającym hymn ku czci Chrystusa zmartwychwstałego oraz fragment katechezy chrzcielnej, rozwinął typologię arki i potopu jako figury ch.; przez ch. niszczy Bóg grzech i zbawia człowieka, podobnie jak przez potop zniszczył grzech i ocalił Noego w arce; wody potopu, które unosiły arkę, zachowując 8 osób przy życiu, oznaczają ch.: arka - Kościół, będący narzędziem zbawienia, ocaleni - zbawionych przez Chrystusa, liczba 8 - dzień paschalny. Moc zbawczą czerpie ch. ze śmierci ekspiacyjnej i zmartwychwstania Chrystusa, które są fundamentem odrodzenia chrzcielnego. Ch. antycypuje (w sposób sakramentalny) sąd ostateczny, w którym rozpocznie się szczęśliwa pascha zbawionych.
Jan czynił w Ewangelii jedynie liczne aluzje do sakramentu ch. - w opisach rozmowy Chrystusa z Nikodemem (3,1-21) i z Samarytanką (4,1-30), uleczenia niewidomego od urodzenia (9,1-39), przebicia boku Jezusa, z którego wypłynęła krew i woda (19,34). Ch. określił jako narodzenie się „z góry" (anothen, J 3,3.7) i „z wody i z Ducha" (J 3,5), „z Boga" (J 1,13; 1 J 2, 29; 3,9; 5,1.14.18) oraz „z Ducha" (J 3,5.7-8), przez które człowiek staje się dzieckiem Bożym (J 11,52; 1 J 3,1-2); uważał ch. za konieczny warunek wejścia do Królestwa Bożego; ch. jest również oświeceniem przez Chrystusa (J 9,1-7); moc uświęcającą i oświecającą czerpie ch. z cierpiącego i uwielbionego Ciała Chrystusa; skuteczność nadaje mu Słowo wcielone i uwielbione (J 3,15).

(EK)