SPRAWIEDLIWOŚĆ

Stan bycia prawym bądź usprawiedliwionym. Słowu „sprawiedliwość” odpowiada rdzeń hebrajski, cdk, występujący w ST ponad pięćset razy, oraz rdzeń grecki, dikaio-, występujący ponad dwieście dwadzieścia pięć w NT.

W Starym Testamencie: W pismach ST słowa „sprawiedliwość" używa się w odniesieniu do Boga (Ps 119,137-138.144; Iz 24,16), króla (Ps 45,4.7; 72,1-7), ludu (Ps 32,11; 92,11) oraz osób (Ez 18,5-9), np. Noego (Rdz 6,9; por. 2 P 2,5). Niektórzy interpretatorzy podkreślają, że sprawiedliwość to dostosowanie się do normy, prawa lub tego, co jest prawe (Pwt 16,20). Inni uważają ją za rzeczywistość relacyjną, stosowanie się cło sytuacji (Rdz 38,26; 1 Sm 24,17). Często bierze się pod uwagę kontekst rozprawy sądowej: strona winna jest potępiona, a niewinna uniewinniona (Pwt 25,1; Iz 5,23; Pwt 16,18). To użycie sądowe (tj. prawne) rozciąga się także na sąd Boży (Ps 7,7-11; Jr 2,4-13; 12,1; Mi 6,1-8). Wierność Boga obietnicom przymierza jest również częścią sprawiedliwości Bożej (Ne 9,7-8. 33; Dn 9,14-16). W całym ST zwraca się uwagę, że „prawe postępowanie" kryje w sobie wyraźny element etyczny (Ps 1,6; 23,3; Prz 8,20; 13,6; 16,13; 21,3; Kpł 19,36).

Najbardziej zadziwiającą rzeczą jest to, że sprawiedliwość odnosi się także do zbawczych dzieł Bożych (Iz 61,1-2). Ten aspekt „zbawienia" widoczny jest zwłaszcza w Drugim Izajaszu jako „zbawienie" (46,12-13; 51, 5.6.8) lub „zwycięstwo" (41,2). W Sdz 5,11 liczbę mnogą oddaje się za pomocą wyrażenia „dobrodziejstwa Pana". „Pan naszą sprawiedliwością" oznacza Boga-Zbawiciela (Jr 23,6). Bóg okazuje się „sprawiedliwym w swoim wyroku" (Ps 51,6) i jako „sprawiedliwy i zbawiający" (Iz 45,21). Dlatego „sprawiedliwymi" są ci, którzy zaufali sprawiedliwości Bożej (Ps 37,12-13; Jr 20,12). Zwoje znad Morza Martwego i „Nauczyciel Sprawiedliwości" mówią o sprawiedliwości Bożej, która daje nadzieję na odkupienie grzechów.

W Nowym Testamencie: Jezus szukał „grzeszników", a nie „sprawiedliwych" (Mk 2,17). Nie faryzeusz, ale właśnie celnik poszedł do domu „usprawiedliwiony" (Łk 18,14). Jezus wzywał do sprawiedliwości (Mt 5,20), ale także mówił o niej, podobnie jak o królestwie Bożym, że jest darem Boga (Mt 5.6; 6,33).

Po Wielkiej Nocy starotestamentowy język „sprawiedliwości" zaczęto stosować do wyrażenia znaczenia śmierci Jezusa. Jezus jest jedynym „Sprawiedliwym" (Dz 3,14; 7,52); Jego cierpienie i zmartwychwstanie przyprowadzają „niesprawiedliwych" do Boga (1 P 3,18; Rz 4,25). Ta zbawiająca sprawiedliwość jest przebaczeniem (Rz 3,24-26); usprawiedliwieniem, uświęceniem, „obmyciem" z grzechów (1 Kor 6,11; por. 1 Kor 1,30; 2 Kor 5,21).

W kontekście zbawienia (2 Kor 3,9) Paweł rozwija aspekty sądowe (1 Kor 4,4) i etyczne (1 Tes 2,10). Sposób osiągnięcia sprawiedliwości zostaje na nowo podkreślony w Liście Galatów, napisanym przeciwko judaizującym (2,12-21). Sprawiedliwość przychodzi przez wiarę, nie „za pomocą uczynków" Prawa (3,5). Paweł powołuje się na ST (Ha 2,4) i na Abrahama (Rdz 15,6); obietnicę Bożą, która wypełniła się w Chrystusie, przyjmuje się przez wiarę (Ga 3,6-18). Te dwie drogi do sprawiedliwości - jedna własna, oparta na Prawie, a druga pochodząca od Boga i wiodąca do Boga przez wiarę w Chrystusa - zostają przeciwstawione sobie w Flp 3,9-11 i Rz 10,3-13. Zbawcza sprawiedliwość Boża staje się tematem Listu do Rzymian (1,16-17), sprawiedliwość otrzymana przez krzyż Chrystusowy (3,21-31), której przykładem był Abraham (rozdz. 4). Sprawiedliwość ta oznacza wolność (por. Ga 5,1.13) i życie w Duchu (Rz 5-8, zwł. 5,16-21). Podczas lektury historii Izraela w kategoriach (nie)prawości (Rz 9-11, zwł. 9,30-31), jednak w nadziei (10,1; 11,26), Paweł przedstawia wymagania etyczne dla chrześcijan oraz darmowy charakter usprawiedliwienia (Rz 14,17; Ga5,5; Flp 1,11; 2 Kor 9,10).

List do Efezjan mówi o łasce i wierze, lecz używa czasownika „zbawić" zamiast starotestamentowego wyrażenia „ogłosić sprawiedliwym" (2,4-10; por. Tt 3,3-7; 2Tm 1,9-10).List cło Hebrajczyków nawiązuje do Ha 2,4 (w 10,36-39; por. 1,9; 7,2) w użyciu terminu „nauka sprawiedliwości" (5,13). Podkreśla wiarę w rozdz. 11 i sprawiedliwość (1 1,4.7; por. 33) i mówi o sprawiedliwych, którzy doszli do celu (12,23) przez ofiarę Chrystusa (por. 9,26-28; 10,19-20). Pierwszy List św. Piotra uczy, że Bóg sądzi sprawiedliwie (2,23) i że sprawiedliwy Chrystus umarł za nasze grzechy (3,18), abyśmy mogli żyć sprawiedliwie (2,24). Ewangelia Mateusza podkreśla, że sprawiedliwość jest darem (5,6; 6,33) obecnym w historii zbawienia (3,15; 21,32) i że jest również odpowiedzią ucznia na zbawienie (5,10.20; 6,1). W Dziejach Apostolskich znajduje się fragment traktujący o usprawiedliwieniu ze wszystkich grzechów (gr. dikaioo), z których nie mogło usprawiedliwić Prawo Mojżeszowe (13,38-39). Ewangelia Jana 16,8-11 wskazuje na rolę Parakleta, który ma pouczać świat o sprawiedliwości (1,9), aby wierzący mogli postępować sprawiedliwie (3,7.10).

List św. Jakuba (2,14-26) cytuje Rdz 15,6, aby wbrew tym, którzy w wierze widzą jedynie uznanie istnienia Boga (2,18-19), dowieść, że z wiary muszą rodzić się uczynki (miłość; 2,22). Fragment ten stara się bronić pogląd o usprawiedliwieniu przez wiarę (wyłącznie; 2,24), lecz z położeniem mocnego nacisku na stronę etyczną. Jk 1,20, wraz z Mt 6,33 i 2 P 1,1, używa określenia obecnego w tekstach Pawłowych: „sprawiedliwość Boża". Wyrażenie to, wywodzące się prawdopodobnie z Pwt 33,21 i z literatury apokaliptycznej (por. Dn 9,7), zostało użyte w celu nazwania atrybutu lub jakości Boga (Rz 3,5), wyrażanej jako moc (Rz 1,16-17). Dlatego też jest pojmowana jako sprawiedliwość przychodząca od Boga w darze (Flp 3,9) lub jako sprawiedliwość ważna przed Bogiem w czasie sądu (Rz 10,3).
(EB)